نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
2 استادیار گروه علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
چکیده
توسعه در ایران، قبل و بعد از انقلاب اسلامی در قالب برنامه های هفت و پنجساله دنبال شده است. به منظور استخراج الگوهای نظری سیاستگذاری در حوزه عدالت، این برنامه ها بهعنوان اسنادی مهم و بالادستی تلقی می شوند. این پژوهش به بررسی الگوهای مفهومبندی شده عدالت در برنامه های پنجساله توسعه بعد از انقلاب اسلامی پرداخته است. پرسش اصلی پژوهش این است: عدالت در برنامه های پنج ساله توسعه در چه الگوهایی مفهوم بندی شده است؟ پرسش فرعی این است: عدالت در هر یک از برنامه های پنج ساله در چه الگوهایی مفهومبندی شده است؟ داده های پژوهش به صورت کتابخانه ای – اسنادی جمع آوری گردیده است. جامعه آماری پژوهش، متن برنامه های اول تا ششم توسعه است. برای تجزیه و تحلیل نیز از آمار توصیفی استفاده و با روش تحلیل محتوا به پرسشهای اصلی و فرعی پاسخ داده شده است. نتایج بهدست آمده نشان داد که کلیت برنامه های پنجساله توسعه بر اساس یک الگو خاص و مشخص از توسعه و عدالت طراحی و تدوین نشده اند و با اولویت حفظ هویت سیاسی و ایدئولوژیکی نظام، بنابر مقتضیات زمانی از الگوهای رایج در دنیا بهویژه الگوهای توسعه انسانی، بازار آزاد و نیازهای اساسی بهره برداری و با گذشت زمان و با نزدیک شدن به برنامه ششم تلاش شده است الگوهای بومی مفهومبندی و نهادینه شوند که نمونه بارز آن الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت است.
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Models of Justice in Iran’s Five-Year Development Plans (1989–2021)
نویسندگان [English]
- Mohammad Rabizadeh 1
- Heshmatollah Falahatpisheh 2
1 Ph.D Student, Political Sciences, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Department of Political Sciences, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran
چکیده [English]
Introduction
Development in Iran has been guided by a series of seven- and five-year plans. Iran has implemented construction and development plans since 1948, albeit with occasional interruptions during the Revolution as well as the Iran–Iraq War. Given the ambitious goals set in these plans, even if only 50% of the objectives had been achieved, Iran’s current development status would have been far more advanced—notwithstanding the challenges of the Revolution, war, and sanctions. However, as stated by the head of the Majlis Research Center, the average implementation rate of the development plans over the last six periods was about 30%, and the implementation rate of the Sixth Development Plan was reported to be around 9% (Majlis Research Center, 2022, No. 1884). Development plans are deeply rooted in political thought, with justice being one of its most controversial concepts. Justice holds significant importance in development plans that actually serve as a mechanism for realizing justice as a form of power. It is thus of utmost importance to understand the theoretical foundations and intellectual paradigms underlying the relevant policies and policymaking followed in Iran. Moreover, it is essential to see to what extent Iran’s policymaking system adheres to a specific model of justice, as it is a matter of considerable concern in the discussion on development. In this respect, the present research aimed to examine the conceptual models of justice in Iran’s Five-Year Development Plans following the Islamic Revolution. The study sought to answer the following research questions: 1) How is justice conceptualized in Iran’s Five-Year Development Plans? And how does each individual Five-Year Development Plan conceptualize justice?
Literature Review
The related studies were reviewed in order to set the groundwork for analysis. They can be categorized under three general groups. The first group deals with the analysis and typology of the concept of justice (e.g., Barry, 1989; Colem, 1996; Khandozi, 2010; Kono, 2003; Nili et al., 2014; Pilehferosh, 2017; Tutuncian & Ayazlu, 2000). This body of literature, alongside the work of Hayek, Nozick, Sandel, Rawls, and Amartya Sen, helped develop a coherent theoretical framework and classification system to be effectively applied in the present study. The second group of research aims to investigate theoretical models in Iran’s policies and measures.
Hezavehi (2015) concluded that Iran’s Development Plans are influenced by Western models, which can be the main factor behind underdevelopment in Iran. Majidi and Farhadi (2015) found that since the inception of the modern State, policymaking and planning in Iran have followed intellectual paradigms and theoretical models proposed by Western thinkers.
Abdoli (2022) concluded that the primary issue in planning Iran’s development model is not the goals, vision, or social and economic development plans, but rather the performance and implementation of the development model in the country. The third group of studies explores theories of justice within specific models in the Five-Year Development Plans. For example, Ebrahim Bai Salami (2008) examined the theoretical models underlying Iran’s development policies and plans in the first four development plans. He identified the most important theoretical models over the past six decades in Iran, including modernization, structuralism, basic needs, economic liberalization, institutionalism, privatization, and business environment improvement.
According to Ebrahim Bai Salami, the First and Second Development Plans were based on economic freedom, itself inspired by the theoretical foundations of liberalism promoted by the World Bank. The theoretical model in the Third Development Plan was argued to be institutionalism, originated from the experience of Southeast Asia and Latin America. Finally, the theoretical model of the Fourth Development Plan was privatization, with neoliberal foundations inspired by the U.K. and the U.S. (trade and Reaganism).
Yousefi-Nejad and Ezzati (2015) argue that the Third and Fourth Development Plans were influenced by dominant models such as the neoclassical model, without considering the specific conditions of the
Iranian society. These plans prioritized economic growth over distribution. This is particularly evident in the Fourth Development Plan, which adopted the belief that economic growth would automatically solve problems of unemployment and poverty and thus establish justice.
Zahedi and Navaei (2015) concluded that the evaluation of welfare policies in development plans, particularly the Fifth Plan, showed a lack of a well-devised and purposeful approach to providing welfare justice. They suggested that applying Amartya Sen’s environmental, situational, and capability approach, along with Walzer’s multi-dimensional view, could address the lack of a codified, coherent, and applicable social justice theory in Iranian–Islamic theories.
Materials and Methods
This study used the content analysis technique to identify and analyze development models in the legal documents of Iran’s Five-Year Development Plans formulated after the Islamic Revolution (1989–2021). First, the main components of justice in each development plan were coded and extracted separately. These components were then categorized into three distinct models derived from the related literature. The findings were tabulated according to the frequency and type of categories associated with the prevailing model of justice. They were finally analyzed through the content analysis technique, and the results were presented and interpreted.
Results and Discussion
The study identified three main models conceptualized within Iran’s Five-Year Development Plans: the free market, human development,
and basic needs. The model of human development emphasize
empowerment, education, health, environment, per capita income, and basic freedoms, all contributing to the promotion of human development in the plans. The free market model endorses the private sector, competition, reduction of government intervention, elimination of discrimination, price liberalization, and economic growth. The model of basic needs focuses on the redistribution of resources, support for the underprivileged, social security, reduction or eradication of poverty, equality, and reduction of the class gap. Moreover, the analysis highlighted the disorganized policymaking, considering the contribution of each indicator within these models, their roles in the development plans, and the interplay of their components. According to the results, the policies of Iran’s Five-Year Development Plans lacked the necessary coherence to use the models of development and justice as based on a unified political philosophy.
Conclusion
The results showed that none of the Five-Year Development Plans were designed, formulated, or implemented based on a consistent and specific model of development and justice. The plans somehow failed to prioritize preserving the political and ideological identity of the Islamic Republic of Iran, as well as to consider the requirements of the specific temporal context. These plans mostly adopted contemporary global models, such as the free market, human development, and basic needs. However, as we progressed towards the Sixth Development Plan, there has been a concerted effort to conceptualize and institutionalize indigenous models of development and justice, exemplified by the Islamic–Iranian Model of Progress.
Despite more than a decade of scholarly work, this model has not yet been finalized by the end of the Sixth Development Plan.
کلیدواژهها [English]
- Justice
- Five-Year Development Plans
- Models of Justice
- Free Market
- Human Development
- Basic Needs
- ابراهیم بای سلامی، غلام حیدر، ( 1388)، «بررسی الگوهای نظری سیاستها و برنامههای توسعه ایرانی در آستانه تدوین برنامه پنجم توسعه»، اطلاعات سیاسی اقتصادی، خرداد و تیر، دوره بیست و سوم، شماره 29، (پیاپی 262) .
- احمدی امویی، بهمن، (1385)، اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی، چاپ سوم، تهران: گام نو.
- بستان، حسین و همکاران، (1400)، «بررسی عدالت در پیشنویس سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، با تاکید بر عدالت اجتماعی»، دو فصلنامه مطالعات فرهنگی اجتماعی حوزه، شهریور، دوره 5، شماره 9. https://doi.org/10.22081/SCS.2021.72509.
- پیله فروش، میثم، (1397)، نظریههای عدالت اقتصادی، چاپ اول، مشهد: حوزه علیمه خراسان.
- توتونچیان، ایرج و عیوضلو، حسین، (1379 )، «کاربرد نظریه عدالت اقتصادی در نظام اسلامی توزیع ثروت و درآمد»، مجله تحقیقات اقتصادی، مهرماه، دوره 35، شماره 57.
- خاندوزی، سید احسان، (1390)، «بازخوانی و نقد نظریههای عدالت اقتصادی در قرن بیستم»، فصلنامه مجلس و راهبرد، زمستان، سال هیجدم، شماره 68 .
- رجایی، سید محمد کاظم و معلمی، سید مهدی، (1390)، درآمدی بر مفهوم عدالت اقتصادی، چاپ اول، قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- رضایی، محمد حسین، (۱۳۹۱)، «مطالعه عدالت اجتماعی در برنامههای توسعه از نگاهی نو»، دوفصلنامه علمی پژوهشی مدیریت اسلامی، پاییز و زمستان، سال ۲۰، شماره ۲.
- زاهدی، محمد جواد و نوایی لواسانی، محمود، (1395)، «ارزیابی برنامههای توسعه جمهوری اسلامی ایران از منظر بازنمایی و کاربست نظریههای رفاه و عدالت اجتماعی (با تاکید بر برنامه پنجم توسعه)»، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره ۵، شماره ۱.
https://doi.org/ 10. 22059/JISR.2016. 58376.
- سن آمارتیا، کومار، (1391)، توسعه به مثابه آزادی، ترجمه محمد سعید نوری نائینی، تهران: نشر نی.
- سندل، مایکل، (1398)، اخلاق در سیاست، ترجمه افشین خاکباز، چاپ دوم، تهران: فرهنگ نشر نو.
- سندل، مایکل، (1400)، عدالت چه باید کرد؟، ترجمه افشین خاکباز، چاپ ششم، تهران: فرهنگ نشر نو. 1401
- عبدلی، ناهید، (1401)، «طراحی الگوی توسعه اقتصادی – اجتماعی ایران با رهیافت فراترکیب»، حکمرانی و توسعه، انجمن علمی مدیریت دولتی ایران و دانشگاه سیستان و بلوچستان، تیرماه، دوره 2، شماره 2، https://doi.org/ 10. 22111/JIPAA.2023.360595. 1076.
- فوزی، یحیی و فیروزی، آیت الله، (1399)، «چالشها و راهبردهای تحقق عدالت اجتماعی بر اساس روش تحلیل لایههای علتها»، جستارهای سیاسی معاصر، شهریور، دوره 11، شماره 2.
https://doi.org /10. 30465/CPS.2020. 32295. 2551.
- کریپندورف، کلوس، (1398)، تحلیل محتوا، مبانی روششناسی، ترجمه هوشنگ نایبی، چاپ داوزدهم، تهران: نشر نی.
- مجیدی، حسن و فرهادی، روح الله، (1395)، «تبیین نسبت اخلاق و سیاست در برنامههای توسعه جمهوری اسلامی»، فصلنامه علمی و پژوهشی رهیافت انقلاب اسلامی،آذر ماه، دوره 10، شماره 36 .
- مولاینیتن، سندهیل و شفیر، الدار، (1402)، فقر احمق میکند، ترجمه سید امیرحسین میر ابوطالبی، تهران: ترجمان علوم انسانی.
- موحد، محمد علی، (1400)، در هوای حق و عدالت از حقوق طبیعی تا حقوق بشر، چاپ ششم، تهران: نشر کارنامه.
- موسوی، سیدرضا، (1393)، «حسادت و سیاست؛ نوزیک در برابر رالز»، فصلنامه پژوهشهای راهبردی سیاست، فروردین، دوره 3، شماره 8.
- نعمتی، محمد و همکاران، (1392)، مجموعه مقالات عدالت اقتصادی ، چاپ اول، تهران: دانشگاه امام صادق (ع) و مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی.
- نوسبام کریون، مارتا و سن، آمارتیا مارتا، (1401)، کیفیت زندگی، ترجمه حسن فشارکی، چاپ چهارم، شیرازه.
- نیلی، مسعود و همکاران، (1394)، اقتصاد و عدالت اجتماعی، چاپ چهارم، تهران: نشر نی.
- واعظی، احمد، (1388)، نقد و بررسی نظریههای عدالت، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- هزاوهای، سید مرتضی، (1385)، «تاثیرپذیری سیاستهای توسعه در ایران از الگوهای مسلط غربی»، دانش سیاسی، پاییز و زمستان، دوره 2، شماره 4 .
- هوشمند، حسین، (1400) ، «اخلاق و عدالت اجتماعی، گفتگو با حسین هوشمند»، پرسش دوره جدید، خرداد، شماره ۶.
- هوشمند، حسین، (1399)، «حقوق بشر، دین و نظام سلسلهمراتبی مقبول: تحلیلی بر نظریه جان رالز»، دوفصلنامه حقوق بشر، بهار و تابستان، دوره 15، شماره 1، شماره پیاپی 29.
https://doi.org/10.22096/hr.2020.102323.1089.
- یوسفی نژاد، علی و عزتی، مرتضی، (1395)، «تحلیل محتوای برنامههای توسعه جمهوری اسلامی ایران (برنامه سوم و چهارم) بر مبنای نظریه توسعهای استخراج شده از دیدگاه امام خمینی»، اقتصاد و بانکداری اسلامی، زمستان، دوره 5، شماره 17.
References
- Barry, Brian, (1989), Theories of Justice, University of California Press, California: Berkeley and Los Angeles.
- Daniel M. Hausman & Michael S. M c Pherson, (1993), “Takillg Ethics Seriollsy: Economics and Contemporary Moral Philosophy”, Journal of Economic Literature, Published by: American Economic Association, Vol. 31, No. 2 (Jun., 1993), pp. 671-731.
- Hayek, Friedrish August Von, (1976), Law, Legislation and Liberty, Chicago: University of Chicago Press
- Kolm, Serg-Christophe, (2002), Modern Theories of Justice, Publisher: Cambridge:Mit Pr; Reprint.
- Konow, James, (2003), “Which Is the Fairest One of All? A Positive Analysis of Justice Theories”, Journal of Economic Literature, 41 (4): 1188-1239, https://doi.org/10.1257/002205103771800013.
- McPherson, C.B. (1987), The Rise and Fall of Econimic Justice, in C.B. McPherson (ed), The Rise and Fall of ECONOMIC Justice and Other Essays, Oxford: Oxford University Press, 1-20.
- Nozick, R, (1974), Anarchy, State and Utopia, New York: Basic Books.
- Nussbaum, Martha, (1994), The Theapy of Desire, USA: Princeton University Press.
- Plato, (1992), Republic, Indianapolis: Hackett Publishing Company, Inc, First Edition.
- Rawls, John, (2000), A Theory of Justice, Harvard University Press, Third Printing.
- Rostow, W. W, (1960), The Stages of Economic Growth: A Non-communist Manifesto, Cambridge University Press, Cambrigdge, New York Port Chester Melbourne Sydney.
- Sandel J. Michael, (1998), Liberalism and the Limits of Justice, Cambridge, UK: Cambridge Press.
- Sandel, J. Michael, (2006), Public Phiosophy: Essay on Morality in Politics, USA: Harvard University Press.
- Sen, A.K, (1990), Justice: Means Versus Freedoms, Philosophy & Public Affairs, Vol. 19, No. 2, pp. 111-121, Published by Wile: Hoboken, New Jersey, United States.
- Sen, Amartya, Anand, Sudhir, (1994), Hummman Development Index, Methhodology and Measurement, Occational Paper, Vol. 12, pp. 1-19, United Nations, New York.
- Sen, A. K, (1999), Development and Freedom, Oxford: Oxford University Press.
- Sen, Amarya, (2000), Social justice and the Distribution of Income, Handbook of Income Distribution, Vol. 1, Ch. 1.
-Sen, Amartya, (2009), A Theory of Justice, Harvard University Press and Allen Lane.
- Walzer, Michael, (1983), Complex Equality, In Michael Walzer (ed.) Spheres of Justice: A Defense of Pluralism and Equality, ChapterI, New York: Basic Books, 3-30,4-323.