نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

2 استادیار علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

3 دانشیار گروه فلسفه اسلامی و کلام، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

از عوامل شایسته تحقیق درباره یک مذهب اسلامی، روابط آن مذهب و پیروان آن با پیروان سایر مذاهب اسلامی است. این روابط در مبانی اعتقادی آنها ریشه دارد. بر این اساس، سیاست خارجی راهبردی دولت‌های اسلامی نیز در کنار سایر عوامل از آموزه‌‌های دینی آنها اثر می‌گیرد. یکی از این مذاهب اسلامی عمده در جنوب شرق آسیا، مذهب ماتریدیه است که تأثیر به‌سزایی در عملکرد سیاسی و اعتقادی طالبان در افغانستان داشته است. این مذهب در قرن نوزدهم با الهام از اندیشه‌های کلامی علمای ماتریدی از جمله شاه ولی الله دهلوی با اهداف ضد استعماری و با تکیه بر جهاد در مقابل کفار در هندوستان شکل گرفت. در این پژوهش با استفاده از روش کتابخانه‌ای به تحلیل و مقایسه مبانی اعتقادی گروه طالبان و وهابیت پرداخته می‌شود و این نتیجه حاصل شد که این دو گروه در برخی موضوعات کلامی مهم مثل توحید، زیارت، توسل، شفاعت و تفکیر شیعیان با یکدیگر اختلاف دارند. طالبان بر اساس این مبانی کلامی خود، پذیرش بیشتری نسبت به شیعیان دارند. در نتیجه، ارتباط ج.ا. ایران با طالبان و گروه‌های وهابیت بر اساس مبانی اعتقادی آنها باید متفاوت ‌‌باشد. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Comparative Analysis of Fundamental Religious Beliefs of Taliban and Salafism: Some Solutions for Iran’s Foreign Policy

نویسندگان [English]

  • Saeed Sorkhi khozani 1
  • Ali Abedi Renani 2
  • Ali Karbalaie Pazouki 3

1 Ph.D Student, Department of Islamic Philosophy and Theology, University of Ilam, Ilam, Iran

2 Assistant Professor, Political Science, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran

3 Associate Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran

چکیده [English]

Introduction                                  
Each Islamic denomination follows its respective beliefs to forge connections with other Islamic denominations and even non-Islamic religions. Religion plays a pivotal role in shaping their comprehension of Self, Other, and the approach towards communicating with others, ranging from acceptance to excommunication. In other words, religious beliefs constitute a foundation that governs the relations between different religions. A precise and nuanced understanding of diverse Islamic denominations is essential for avoiding the one-size-fits-all perspective that may see the diverse groups in the same way.  Such an understanding paves the way for recognizing historical, religious, and social distinctions, facilitating more informed and effective approaches to interact with different religious groups.
The teachings of the Quran and the prophetic tradition prohibit sectarian conflicts, underscoring the unity and convergence among followers of different Islamic denominations. The empathy and convergence seem to be crucial, especially considering the constant efforts by the Western world to sow discord and division within Islamic countries. For example, the establishment of ISIS in the Middle East involved the Muslim nations, with the ultimate aim of ensuring security for Israel. Recently, the resurgence of the Taliban in Afghanistan has made it essential to reassess their foundational beliefs, laying the groundwork for fostering more symbiotic relations with them.
The Deoband school of thought is considered one of the influential Islamic denominations in the recent developments of the region. Deobandis adhere to the Hanafi school of Islamic jurisprudence (fiqh) and Maturidism as a school of Islamic theology. The Deobandi movement emerged with the purpose of opposing the British East India Company. Due to their concerted efforts, Deobandis rapidly spread across the Indian subcontinent, later establishing a significant base in Pakistan and Afghanistan and founding religious schools and educational centers there. The Taliban group is one the movements developed out of the adherence to the religious beliefs of the Deoband school of thought. Against this backdrop, the present research aimed to examine three key issues: the fundamental religious beliefs of the Taliban, the distinction between the Taliban and Salafism, and suggestions for Iran’s strategic foreign policy towards these groups with an eye to their religious beliefs.
Literature Review
Authored by Khalil Ahmad al-Saharanpuri, the book Al-Muhannad 'ala al-Mufannad [The Sword on the Disproved] not only provides responses to the inquiries posed by Wahhabi scholars but also elaborates on the beliefs of the scholars from Darul Uloom Deoband. The book unveils the conspiracies of adversaries and elucidates the true teachings of the venerable figures of Maturidism. The collection of essays titled Maghalat Al-Kawtheri [Kawtheri’s Essays] includes miscellaneous essays written by Muhammad Zahid al-Kawthari. The collection contains some essays that oppose the Wahhabi thought. While dismissing Wahhabism, al-Kawthari delves into the core beliefs of the Deobandi school of thought. In the article titled “Taliban and Deobandism” (2018), Mohammad Bagher Hassani examined the relationship between the Taliban and the Deobandi school. The author compared some Deobandi concepts with Wahhabism and other Sunni sects, highlighting their shared aspects as well as distinctions. Hassani’s descriptive–analytical research also focused on Islamic groups, such as the Taliban, which are recognized for their adherence to the theological doctrines of Maturidism.
In addition to comparative studies, there are also reference works on the theological beliefs of Maturidism and Wahhabism. A notable work is Kitab al-Tawhid [Book of Monotheism] by Abu Mansur al-maturidi, considered the canonical source for followers of the maturidi school of theology. Abu Mansur al-Maturidi refers to imitation in belief and faith as a wrong approach, focusing on the logical and narrative-based examination of the theological foundations of Maturidism. The book Minhaj al-Sunnah al-Nabawiyyah [The Path of Sunnah of the Prophet] was written by ibn Taymiyyah, a prominent Hanbali scholar considered as a founder and iconic figure of Salafism. The book deals with religious beliefs as well as several jurisprudential opinions and fatwas of Ibn Taymiyyah, including his unconventional views on refraining from visiting graves, and resorting to blessings and supplications. In addition, the article titled “Investigation of the Factors Affecting the Change in Iran’s Political–Defense Approach Towards the Taliban” (Parizad & Shahrestani, 2022) examined Iran’s foreign policy strategies concerning the Taliban group, highlighting the role of environmental factors and global structures.
Materials and Methods
The present study used the library method to collected and analyze the data.
Results and Discussion
According to the research results, the Taliban originated from Maturidi theology and Deobandi religious centers in Pakistan, and Salafism has its roots in the Wahhabi theology. Despite common origins, there are fundamental differences between the Taliban and


salafism, manifesting in salient theological and religious issues such as monotheism in worship, intercession, and the stance towards the shia. Notably, the Taliban, in contrast to Salafism, exhibits a broader, universalist approach to acceptance of and interactions with other groups, particularly the Shia. According to the religious teachings, unity and convergence are not merely tactical considerations but fundamental principles of the Islamic faith. Therefore, the foreign policy strategy of Islamic states should be aligned with religious teachings. The Islamic Republic of Iran, as an Islamic state, seems to have anchored its foreign policy on this principle. Considering geopolitical borders and ideological considerations, Iran has established positive relations with the Taliban group, showing tolerance in border conflicts and water disputes. Iran’s foreign policy towards the Taliban is characterized by Iran’s concern about the formation of Salafi and Wahhabi groups in Afghanistan. Therefore, given the doctrinal differences between these groups, Iran views the relations with the Taliban as appropriate to prevent the establishment of Salafi groups in its eastern neighbor. Moreover, Iran’s foreign policy can pursue cooperation and relations with the Taliban against a common adversary, namely the United States.
Conclusion
A comprehensive understanding of Islamic intellectual and religious schools is crucial to reach an accurate interpretation of the foundations of Islam. Knowledge about different schools of thought can offer a better understanding of religious teachings, facilitating a more accurate interpretation of religious doctrines and beliefs. Moreover, as indicated by the findings, such an understanding can aid in devising foreign policy strategies in dealing with diverse religious groups.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Theological Foundations
  • Taliban
  • Salafism
  • Iran
  • Strategic Foreign Policy
الف- فارسی
- ابراهیمی و دیگران، (1389)، «رویکرد اسلام به روابط بین‌الملل در مقایسه با رویکردهای رئالیستی و لیبرالیستی»، دو فصلنامه دانش سیاسی، پاییز و زمستان، شماره12، صص5-42.
- ابوزهره، محمد، (1384)، تاریخ مذاهب اسلامی، چاپ اول، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان.
- احمدی پور، زهرا، (1390)، «تبیین عوامل ناامنی در جنوب شرق ایران»، فصلنامه مطالعات امنیت اجتماعی، پاییز، شماره 27، صص 13-44.
- اردکانی، محمد عابدی، راستین دل، نجیب الله، (1396)، «راهبردهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در برقراری همگرایی در خاورمیانه»، فصلنامه رهیافت سیاسی و بین‌المللی، سال هشتم، بهار، شماره 3، صص 146-175.
- اعظمی، هادی، رنجکش، محمد جواد، (1391)، «مهمترین منابع تنش‌زا سیاسی _ امنیتی در روابط ایران و افغانستان»، همایش ملی شهرهای مرزی و امنیت، بهار، صص 139-151.
- اقتصاد نیوز، «اظهارات سردار نیلفروشان درباره راهبرد ایران در مقابل طالبان»، 20/7/1400، https://b2n.ir/a28829.
- ایسنا، «همه باید حساب خود را در منطقه از آمریکا جدا کنند»، 21/12/1401، https://b2n.ir/h73648.
- ایسنا، «5 راهبرد ایران در رابطه با افغانستان»، 9/6/1400، https://b2n.ir/y20655.
- پایگاه خبری انصاف، «طالبان یکی از جنبش‌های اصیل منطقه است»، 12/9/1399، https://b2n.ir/h47904.
- پایگاه خبری شفقنا، «حاشیه سفر هیئت طالبان به تهران»، 2/2/2021، https://b2n.ir/y84704.
- پریزاد، رضا، (1400)، «بررسی مولفه‌های تاثیرگذار بر تغییر رویکرد سیاسی- دفاعی ایران در قبال گروه طالبان»، دانش تفسیر سیاسی، سال سوم، پاییز، شماره 9، صص 55-73.
- جانز، آنتونی اچ ولاهود، (1389)، اسلام و سیاست بین‌الملل، ترجمه رضا سیمیر، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
- جلالی، سید لطف الله، (1398)، تاریخ و عقاید ماتریدیه، چاپ اول، قم: انتشارات دانشگاه ادیان.
- حسنی، محمد باقر، (1401)، «طالبان و دیوبندیسم»، نشریه معارف اسلامی و علوم سیاسی، بهار و تابستان، شماره 1، صص132-152.
- خامنه‌ای، سید علی، (1347)، مسلمانان در نهضت هندوستان، چاپ اول، تهران: انتشارات آسیا.
- خبر آنلاین، «طالبان می‌گویند ضد شیعیان نیستند»، 15/6/1400، https://b2n.ir/q22398.
- خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، «گفتگوی رئیس جمهور با وزیر امور خارجه: شکست آمریکا در افغانستان باید به فرصتی برای امنیت و صلح تبدیل شود»،21/12/1401، https://b2n.ir/q85008.
- خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، «گفتگوی شبکه العالم با کاظمی قمی»، 9/10/1401، https://b2n.ir/k70757.
- خبرگزاری تسنیم، گفتگوی اختصاصی ولایتی: «افغانستان هم‌بخشی از محور مقاومت است»، 3/6/1400، https://b2n.ir/w68694.
- خبر گزاری تسنیم، «جهادِ بر حق ما در آستانۀ پیروزی است»، 15/3/1379، http://B2n.ir/e16630.
- دفتر منطقه‌ای خبرگزاری تسنیم، «دیدار رهبر و رئیس جمور جدید ایران»، 6/6/1400، https://b2n.ir/r76042.
- دهکردی و دیگران، (1400)، «سیاستگذاری روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران در منطقه خاورمیانه با تاکید بر سوریه»، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، زمستان، شماره 57، صص 205-222.
- رادیو فردا، «ملا اختر منصور در ایران مشغول مذاکره بود»، 16/3/1395، https://b2n.ir/n95353.
- رشید، احمد، (1377)، افغانستان، طالبان و سیاست‌های جهانی، چاپ اول، ترجمه عبدالغفار محقق، مشهد: ترانه.  
- رضوانی، علی اصغر، (1391)، وهابیت و شفاعت، چاپ اول، تهران: مشعر.
- رضوانی، علی اصغر، (1390)، وهابیت و عالم برزخ، چاپ اول، تهران: مشعر.
- رضوانی، علی اصغر، (1387)، «همگرایی مذاهب اسلامی از دیدگاه قرآن و روایات»، مجله طلوع نور، بهار، شماره 25، صص103-124.
- سهارنپوری، خلیل احمد، (1394)، المهند علی المفند، چاپ اول، ترجمه عبد الرحمن سربازی، مشهد: نشر جاودان.
- شبکه تحلیلی نخبگان، «اصل وحدت»، 21/8/1398، https://b2n.ir/p12533.
- فرمانیان، مهدی، (1402)، «نامه آفتاب»، ماهنامه علمی و تحلیلی وضعیت‌شناسی شیعیان، تابستان، شماره 1، صص 28-36.
- فتح‌الهی، عبد الرحمن، «روابط تهران با طالبان اجتناب‌ناپذیر است»، دیپلماسی ایرانی، 14/2/1400، https://b2n.ir/q40847.
- کاظمی، علی اصغر، (1370)، نظریه‌های همگرایی در روابط بین‌الملل، چاپ اول، تهران: قومس.
- کرمانی، طوبی، (1382)، «نگاهی بر وهابیت»، مقالات و بررسی‌ها،تابستان، دفتر 73، صص 9-27.
- کریمی، علی، (1378)، مدیریت سیاسی در جوامع چند فرهنگی، چاپ اول، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
- گوهری مقدم، ابوذر و بشیری لحاق، میثم، (1396)، «کاربست نظریات همگرایی در طراحی مدل همگرایی منطقه‌ای در حوزه همسایگی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه دانش سیاسی، بهار و تابستان، شماره 1، صص 89-71.
- ولی پور زرومی، حسین، (1381)، «موانع ذهنی و روانی همگرایی در خاورمیانه»، فصلنانه راهبرد، زمستان، شماره 26، صص360-344.
- مژده، وحید، (1400)، افغانستان و پنج سال سلطه طالبان، چاپ اول، تهران: نشر نی.
- هاشمی، سید محمد علی، (1398)، دین و دولت در عربستان سعودی (پیوند هویتی و ساختاری وهابیت با خاندان حاکم عربستان)، چاپ اول، قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص).
ب- عربی
- ابن تیمیه البحرانی، عبدالرحمن بن محمد، (1423ق)، الرد علی الاخنائی قاضی المالکیه و استحباب زیاره، چاپ اول، بیروت: المکتبه العصریه.
- ابن تیمیه البحرانی، عبد الرحمن بن محمد، (1433ق)، الجواهر الباهر فی زوار المقابر، چاپ اول، ریاض: مکتبه دارالمنهاج.
- ابن تیمیه البحرانی، عبد الرحمن بن محمد، (1406ق)، المنهاج السنه النبویه، چاپ اول، ریاض: جامعه الامام محمد بن سعود الاسلامیه.
- ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، (1414ق)، الدرر الکامنه فی اعیان المائه الثامنه، جلد یکم، چاپ اول، بیروت: دارالجیل.
- ابن عابدین، محمد امین، (1415ق)، رد المحتار، جلد چهارم، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- ابن غنام، حسین، (1403ق)، تاریخ نجد، چاپ اول، ریاض: الصفحات الذهبیه.
- بخاری، ابوعبدالله محمد بی اسماعیل، (1410ق)، صحیح البخاری، چاپ دوم، قم: المکتبه السلامیه النشر و التوزیع.
- بن باز، عبد العزیز، (1413ق)، فتاوی مهمه لعموم الامه، چاپ اول، ریاض: دارالعاصمه.
- بن باز، عبد العزیز، (1420ق)، مجموع فتاوی، جلد دوم، چاپ اول، ریاض: دارالقاسم.
- بن باز، عبدالعزیز، (1415ق)، مجموعه فتاوای بن‌باز، جلد چهارم، ریاض: مکتبة دارطبریة.
- تفتازانی، سعدالدین، (1421ق)، شرح العقائد النسفیه و معه العقائد النسفیه، بی‌جا: المکتبه الازهریه للتراث.
- تهانوی، اشرف علی، (1430ق)، امداد الفتاوی، جلد پنجم، کراچی: دارالعلوم.
- سبحانی، جعفر، (1385)، الوهابیه فی المیزان، چاپ اول، قم: موسسه تعلیماتی و تحقیقاتی امام صادق علیه السلام.
- طیب، محمد، (2009م)، علماء دیوبند عقیده و منهجا، چاپ اول، دیوبند: الجامعه الاسلامیه.
- عبد الوهاب، محمد، (1396)، مولفات شیخ محمد بن عبد الوهاب، چاپ اول، ریاض: جامعه الامام محمد بن سعود.
- عبد الوهاب، محمد، (1418ق)، کشف الشبهات، جلد ششم، چاپ اول، ریاض: وزاره الشئون الاسلامیه و الاوقاف و الدعوه و الارشاد.  
- عبد الوهاب، محمد، (بی‌تا)، رسالة فی الرد علی الرافضة، چاپ اول، ریاض: جامعه الامام محمد بن سعود.
- قاری، ملاعلی، (1417ق)، شرح الفقه الکبر، چاپ اول، بیروت: دارالنفایس.
- کوثری، محمد زاهد، (2000م)، مقالات کوثری، چاپ اول، مصر: المکتبه التوفیقه.
- لاهیجی، عبد الرزاق، (1385)، شوارق الهام فی شرح تجرید الکلام، جلد اول، چاپ اول، قم: موسسه الامام الصادق.
 - ماتریدی، ابومنصور، (بی‌تا)،  کتاب التوحید، قاهره: دارالجامعات المصریه.
- ماتریدی، ابومنصور، (1404ق)، تاویلات اهل سنت، حققه و راجعه محمد مستفیض الرحمن، بغداد: مطبعه الارشاد.
پ- اردو
-گنگوهی، رشید احمد، (بی‌تا)، فتاوی رشیدیه، کراچی: دارالاشاعت.
References
- Michael Cook, “On the Origins of Wahhābism”, Journal of the Royal Asiatic Society, Third Series, Vol. 2, No. 2 (Jul., 1992), pp. 191-202 (12 pages), Published by: Cambridge University Press.