نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جامعه‌شناسی، گروه تاریخ و جامعه‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

2 استادیار علوم سیاسی- توسعه، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

3 دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی فرهنگی، دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و رسانه، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز، تهران، ایران

4 دانشجوی کارشناسی جامعه‌شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

خشونت سیاسی - قومی حاصل توسعه و تغییرات اجتماعی ناگهانی، ناهمگون و بی‌سازمان کننده‌ای است که به ظهور بی‌سازمانی اجتماعی و آنومی چندبعدی انجامیده و در گذار با ایجاد شکاف اجتماعی، کژ کارکردی نهادی، فاصله اجتماعی قومی و تقابل هویتی کلان - خرد (فشارهای ساختاری) و عوامل رسانه‌ای (تحریک رسانه‌های خارجی، تبلیغات رسانه‌ای، فعالیت فرقه‌ای هدایت‌شده) ظهور، تداوم و شدت آن را تعمیق می‌بخشد. بر این ‌اساس هدف اصلی تحقیق، مطالعه عوامل مؤثر بر خشونت سیاسی - قومی با شیوه فراتحلیل در بازه زمانی سال‌های 1401-1386 است. روش فراتحلیل بوده که با حجم نمونه 20 سند، به روش نمونه‌گیری هدفمند با رعایت ملاک‌های ورود و خروج انجام ‌شده است. نتایج پژوهش حاکی از این است که عوامل فرهنگی (تعلق خرده‌فرهنگی، تحریک رسانه‌ای، سرمایه فرهنگی، تعلق مذهبی)، اجتماعی (انزوای اجتماعی، هویت ملی، احساس تبعیض، احساس محرومیت و ناکامی)، سیاسی (انسجام سیاسی، مشارکت سیاسی، اعتماد سیاسی، فرهنگ سیاسی پایین)، روانی (احساس منزلت قومی، تنش و اختلاف قومی، احساس بیگانگی، تحریک هویت قومی) و عوامل زمینه‌ای (تحصیلات، درآمد، طبقه اجتماعی) در خشونت سیاسی - قومی مؤثر بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Studying Factors Affecting Political–Ethnic Violence: Meta-Analysis of Researches from 2007 to 2021

نویسندگان [English]

  • Taha Ashayeri 1
  • Akbar Zolfaghari 2
  • Tahereh Jahanparvar 3
  • Faezeh Raghami 4

1 Assistant Professor, Department of History and Sociology, Faculty of Social Sciences, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran

2 Assistant Professor, Political Science, Faculty of Social Sciences, Payame Noor University, Tehran, Iran

3 Ph.D Student, Cultural Sociology, Faculty of Social Sciences, Communication & Amp; Media, Islamic Azad University, Central Tehran Branch, Tehran, Iran

4 Master Student, Sociology, University of Mohagheg Ardabili, Ardabil, Iran

چکیده [English]

Introduction
Political–ethnic violence arises from abrupt, heterogeneous, and disruptive social development and changes that lead to social disorganization and multidimensional anomie. Related to the social structure, political violence results from the unequal distribution of opportunities, discrimination, and deprivation, carrying destabilizing consequences for the political system. Experts identify several factors as causes of political–ethnic violence, including the erosion of social capital, increasing individualism, declining civil cohesion, economic pressures, widening class gaps, discrimination, and external provocations. In this respect, the present research aimed to investigate the factors underlying political–ethnic violence by adopting a meta-analysis approach, focusing on the researches conducted during 2007–2021.
 Materials and Methods
The research method employed in this study is a quantitative meta-analysis. The researcher identified relevant studies by conducting a comprehensive review of the literature and researches conducted during 2007–2021, focusing specifically on political–ethnic violence. A sample size of 20 documents was selected after careful consideration of methodological rigor, reliability, and validity. The documents were then categorized and organized according to the research method, sample size, correlation coefficients, significance level, statistical population, and publication year. The values of correlation coefficients, sample size, and significance level, were entered into the second edition of Comprehensive Meta-Analysis (CMA) software. The Q-test, together with the funnel chart, was utilized to assess the homogeneity or heterogeneity of the studies. After confirming the heterogeneity hypothesis, the research employed a moderating (contextual) to measure its impact on political violence.
Table 1. Summary of Meta-Analysis Research

 
Results and Discussion
The findings of the study revealed a significant relationship between various factors and the political–ethnic violence. The identified factors are related to discrimination (including social, political, and economic discrimination), identity (including religious identity, ethnic identity, ethnic subculture patterns, and national identity), deprivation (including cultural, political, and social deprivation), social capital (such as sociopolitical cohesion, trust, participation, awareness, and low political culture), psychological makeup (involving feelings of ethnic dignity, social satisfaction, ethnic tension and difference, alienation, and social isolation), and context (such as education, income, and social class). According to the results, there is a higher tendency towards political–ethnic violence among males (18%) compared to females (15%). Furthermore, the study indicates that the level of political–ethnic violence is higher Turkish (19%) and Lur and Arab ethnic groups (17%) followed by a more moderate level in Kurdish (12%) and Persian (11%) ethnic groups. The Baloch and Turkmen ethnic groups exhibit a lower tendency towards political-ethnic violence with the figure of 10%.  In addition, the findings suggest that the inclination towards political violence is higher in less developed areas (18%), moderate in developing regions (13%), and lower in developed areas (10%).
 Conclusion
The results indicate that political violence is deeply rooted in society and culture, often triggered by rapid and sudden social changes, class and economic gaps, and social disorganization over time. The failure of social institutions to regulate class dynamics effectively creates a sense of multiple deprivation among ethnic groups, leading to the emergence of political–ethnic violence. Media advertisements, both domestic and foreign, and the influence of sectarian movements in the real world and cyberspace also play a significant role in initiating, perpetuating, and intensifying political violence. The decline in sociopolitical capital, widening social and class disparities, and a sense of multiple deprivation and multidimensional anomie provide fertile ground for violence to flourish. The greater the sense of failure, deprivation, and frustration, the higher the likelihood of aggression towards the perceived source of these problems. Moreover, the severity of deprivation directly correlates with the intensity of violence. Mass media amplifies and accelerates psychological pressure for radical and violent actions. The weakening management, control, organization, and efficiency of social structures provide the ground for anomie and social disorder, ultimately leading to the emergence of political violence as a response to the relative deprivation, discrimination, and social isolation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Political Apathy
  • Political Culture
  • Relative Deprivation
  • Social Anomie

Ethnic identity

Sampling method

The investigated group

Author

Turkish

Clustered

Citizens

‏Moeinfar et al. (2021)

Persian

Clustered

Citizens

Ehterami et al. (2021)

Persian

Random

Citizens

Parchami and Derakhshan (2021)

Persian

Clustered

Citizens

Behboudi (2020)

Persian

Clustered

Citizens

‏Taghavi et al. (2020)

Turkish

Clustered

Citizens

‏Moeinfar et al. (2019)

Persian

Clustered

Citizens

‏Khanalizadeh-Bana et al. (2019)

Baloch

Clustered

Citizens

Asghariniyari and Mahmoodoghlo (2018)

Lur

Clustered

Resident tribes

‏Farahmand and Najafi (2018)

Kurdish

Random

Male citizens

‏Amirpour et al. (2017)

Turkish

Stratified

Citizens

‏Doagoyan and Abdolrahmani (2017)

Persian

Purposive

Experts

‏Moradi and Khalajzadeh (2016)

Turkish

Purposive

Citzens

‏Shafeiniya (2016)

Turkmen

Purposive

Resident tribes

‏Nourouzi (2014)

Turkish

Purposive

Citizens

‏Heydari (2012)

Turkmen

Clustered

Students

‏Jalalipour and Nazarabbasi (2012)

Turkish

Purposive

Experts

‏Mahmoodzadeh-Rezaei (2011)

Turkman

Systematic random

Students

‏Navvah et al. (2010)

Arab

Clustered

Citizens

‏Elmi and Tighzan (2009)

Turkish

Clustered

Pupils

‏Rezaei-Moghaddam (2007)

       
الف- فارسی
- آگ‌برن، ویلیام‌فیلدینگ؛ و نیم‌کوف، مایر فرانسیس، (۱۳۸۱)، زمینه جامعه‌شناسی، امیرحسین آریان‌پور، تهران: نشر گستره.
‌ - آندرین، چارلز؛ و اپتر، دیوید ارنست، (۱۳۸۰)، اعتراض سیاسی و تغییر اجتماعی، محمدرضا سعیدآبادی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی غیرانتفاعی.
‌ - احترامی، ‌علی؛ قاسمی، علی‌اصغر؛ سیمبر، رضا و عباد اللهی، حمید، (۱۴۰۰)، «بررسی تأثیر احساس محرومیت نسبی بر قوم‌گرایی سیاسی قوم تالش»، راهبرد اجتماعی فرهنگی، ۴۰، ۴۸۹-۵۲۴، ۱۰.
‌ - اردستانی، ‌علی و تاجیک، احسان، (۱۳۹۳)، «شورش‌های اجتماعی و مسئلة محرومیت نسبی (مطالعه موردی: قیام ۱۵ خرداد در ورامین)»، سیاست، ۱، صص ۴۷-۵۴.  
 
- اسملسر، نیل، (۱۳۸۰)، نظریه رفتارهای جمعی، دژکام، تهران: نشر مؤسسه یافته‌های نوین و نشر داروین.
‌ - اصغری‌نیاری، ‌یعسوب و محمود اوغلی، رضا، (۱۳۹۷)، «احساس محرومیت نسبی در میان قوم بلوچ و تأثیر آن بر خشونت سیاسی»، پژوهش سیاست نظری، ۲۳، ۳۰۵-۳۳۶، ۱۴.
‌ - امیرپور، مهناز و مکرمی مایوان، علیرضا، (۱۳۹۶)، «بررسی میزان گرایش به خشونت و پرخاشگری در مردان شهرستان شیروان و عوامل مؤثر بر آن»، فصلنامه علمی دانش انتظامی خراسان شمالی، ۴، ۱۰۳-۱۲۸، ۱۵.
- بهبودی، ترمه، (۱۳۹۹)، بررسی میزان تمایل به خشونت سیاسی در بین جوانان ۱۸ تا ۲۹ شهر رشت، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه رشت.
‌ - پرچمی، ‌داود و درخشان، فاطمه، (۱۴۰۰)، «بررسی شکاف اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن؛ مورد مطالعه: شهر تهران»، جامعه‌شناسی کاربردی، شماره ۸۳، ۵-۲۶، ۳۲.
‌ - پوراحمدی، ‌حسین و کریمی الوار، کیوان، (۱۳۹۵)، «بررسی تطبیقی جامعه‌شناسی دین کارل مارکس و ماکس وبر با تأکید بر جنبش بابک خرم‌دین»، مطالعات تاریخ فرهنگی، ۲۹، ۴۹-۷۳، ۸.
‌ - تقوی، سید مهدی؛ خادمیان، طلیعه؛ متقی، ابراهیم و شیرزاد، هادی، (۱۳۹۹)، «تبیین جامعه‌شناختی عوامل مؤثر بر گرایش به خشونت سیاسی با تأکید بر موفقیت در ناآرامی و کنترل ناآرامی‌ها (مورد مطالعه: شهروندان شهر تهران)»، نظم و امنیت انتظامی، ۱۳، ۱۰۹-۱۳۱، ۴.
‌ - جعفرزاده، مریم، (۱۳۹۸)، «بحران‌های اقتصادی و نقش آنها در آشوب‌های اجتماعی»، روزنامه سازندگی، تاریخ دسترسی: 11 شهریورماه 1401.
‌ - جلایی‌پور، ‌حمید‌رضا و نظر عباسی، صدیقه، (۱۳۹۱)، «ناسیونالیسم قومی و عوامل مؤثر بر آن (مورد مطالعه: دانشجویان ترکمن استان گلستان)»، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، ۱، ۱۱۹-۱۴۴، ۱.
- حیدری، جهانگیر، (۱۳۹۱)، نقش مدیریت سیاسی در همگرایی و واگرایی اقوام (مطالعه موردی: قوم کُرد)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی: مشهد.
‌ - خانعلی‌زاده‌ بناء؛ تاج‌الدین، محمدباقر و معدنی، سعید، (۱۳۹۸)، «مطالعه جامعه‌شناختی مدارای اجتماعی و بروز خشونت در فضای عمومی شهر تهران»، تغییرات اجتماعی - فرهنگی، ۶۳، ۲۰-۴۱، ۱۶.
‌ - دعاگویان، ‌داود و عبدالرحمانی، رضا، (۱۳۹۶)، «نقش رسانه‌ها در گسترش درگیری‌های قومی مناطق مرزی ف.ا. استان آذربایجان غربی (۱۳۹۳)»، پژوهش‌نامه مطالعات مرزی، ۱۷، ۲۷-۵۶، ۵.
- دلاپورتا، دوناتلا و دیانی، ماریو، (۱۳۹۸)، مقدمه‌ای بر جنبش‌‌های اجتماعی، محمدتقی دل‌فروز، تهران: کویر.
‌ - رحمتی، ‌محمد و غفاری، زاهد، (۱۳۹۰)، «تحلیل قیام پانزده خرداد در قالب نظریه جنبش اجتماعی اسملسر»، علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی، ۵۳، ۱۳۵-۱۷۰، ۲۰.
- رضایی مقدم، بهنام، (۱۳۸۶)، بررسی جامعه‌شناختی رابطه بین پایگاه سیاسی اقتصادی و اجتماعی با پتانسیل خشونت سیاسی پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز، شیراز.
- روشه، گی، (۱۳۹۵)، تغییرات اجتماعی، منصور وثوقی، تهران: نشر نی.
‌ - زاهد، سید سعید و فتوتیان، علی، (۱۳۹۳)، «نقد و بررسی نظریه جنبش‌های اجتماعی کروسلی از منظر نظریه اصالت ربط، فرد و جمع»، رهیافت انقلاب اسلامی، ۲۸، ۳-۲۴، ۰.
- شفیعی نیا، عباس، (۱۳۹۵)، زمینه‌ها و گونه‌های ناسیونالیسم قومی در ایران؛ مطالعه پیمایشی کُردهای ایران، پایان‌نامه دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی: تهران.
‌ - علمی، محمود و تیغ‌زن، خدیجه، (۱۳۸۸)، «تعیین میزان شیوع خشونت و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن (مطالعه موردی در بین دانش‌آموزان دبیرستان‌های دخترانه و پسرانه شهر عجب‌شیر)»، مطالعات جامعه‌شناسی، ۱، ۲۳-۴۲، ۱.
- علی‌نژاد، محمد؛ موسی‌زاده، ایمان و مرادی، مرتضی، (۱۳۹۶، ۱۲ اسفند)، «انبار باروت: گزارش بانک جهانی درباره ریشه‌های اقتصادی بهار عربی [اقتصادی - اجتماعی]»، تجارت فردا، تاریخ دسترسی: 30 شهریورماه 1401.
‌ - فرهمند، ‌مهناز و نجفی، کبری، (۱۳۹۷)، «بررسی عوامل مؤثر بر منازعات بین قومی لک و لر در شهر خرم‌آباد»، پژوهش‌های راهبردی مسائل اجتماعی ایران، ۲۰، ۴۳-۶۴، ۷.
- کوهن، بروس، (۱۳۹۵)، مبانی جامعه‌شناسی، غلامعباس توسلی و رضا فاضل، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم‌انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
- محمودزاده رضایی، سبحان، (۱۳۹۰)، زمینه‌های واگرایی فرهنگی و خشونت سیاسی در میان اهالی سنی مذهب بلوچستان، کردستان و منطقه ترکمن‌صحرای ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی: تهران.
‌ - مرادی، ‌حجت‌الله و خلج‌زاده، محسن، (۱۳۹۵)، «عوامل اجتماعی و فرهنگی مؤثر بر پیدایش بحران‌های امنیتی در مناطق حاشیه‌نشین (مورد مطالعه: اسلام‌آباد کرج)»، مدیریت بحران و وضعیت‌های اضطراری، ۳۰، ۱۴۳-۱۷۶، ۸.
- مشیرزاده، حمیرا، (۱۳۹۵)، درآمدی نظری بر جنبش‌های اجتماعی، پژوهشکده امام خمینی (‌س) و انقلاب اسلامی‌، تهران: معاونت پژوهشی.
‌ - معمار، ‌رحمت‌الله، (۱۳۸۶)، «تحلیل جامعه‌شناختی از وقوع جنبش مشروطه در ایران با استفاده از نظریه فشار ساختاری اسملسر»، زبان و ادبیات فارسی، ۵۸-۵۹، ۱۹۱-۲۴۰، ۱۵.
‌ - معین‌فر، سجاد؛ محسنی، رضا علی و محسنی تبریزی، علیرضا، (۱۴۰۰)، «بررسی عوامل مؤثر بر خشونت سیاسی با تأکید بر شکاف قومی (مطالعۀ موردی: استان آذربایجان غربی)»، پژوهش‌های راهبردی مسائل اجتماعی ایران، ۱۰، ۱۱۹-۱۴۷، ۱.
‌ - معین‌فر، ‌سجاد؛ محسنی، رضا علی و محسنی تبریزی، علیرضا، (۱۳۹۸)، «شناسایی ابعاد پتانسیل خشونت قومی و عوامل اجتماعی مرتبط با آن (مطالعه موردی: استان آذربایجان غربی)»، پژوهش‌نامه علوم سیاسی، ۵۷، ۲۱۹-۲۵۶، ۱۵.
- منوچهری، عباس، (۱۳۹۹)، نظریه‌های انقلاب، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم‌انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
‌ - نایبی، ‌هوشنگ؛ معید فر، سعید؛ سراج زاده، سید حسین و فیضی، ایرج، (۱۳۹۶)، «تئوری آنومی دورکیم و مرتن؛ شباهت‌ها، تفاوت‌ها و شیوه‌های اندازه‌گیری»، رفاه اجتماعی، ۶۶، ۹-۵۱، ۰.
‌ - نواح، ‌عبدالرضا؛ قیصری، نورالله؛ و تقوی نسب، مجتبی، (۱۳۸۹)، «آسیب‌شناسی مسائل قومی در ایران - مطالعه موردی عرب‌های ساکن شهرستان اهواز»، تحقیقات فرهنگی ایران، ۱۱، ۴۷-۷۰، ۳.
‌ - نوازنی، ‌بهرام و صالحی، منصور، (۱۳۹۱)، «چالش‌های قومی در ایران: مورد مطالعه استان اردبیل»، دانش سیاسی و بین‌الملل، ۳، ۱۰۹-۱۳۰، ۱.
- نوروزی، ابراهیم، (۱۳۹۳)، بررسی دلایل تداوم شکاف‌های سیاسی و اجتماعی در اقوام ساکن استان گلستان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی
- واگو، استفان، (۱۳۹۰)، درآمدی بر تئوری‌ها و مدل‌های تغییرات اجتماعی، احمدرضا غروی زاد، تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.