نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه آیت الله العظمی بروجردی (ره)

2 دانشگاه آیت الله بروجردی

چکیده

 هدف این مقاله تحلیل روابط ایران و عراق پس از سقوط صدام است. پرسش اصلی این است که با وجود اختلافاتگسترده مرزی و تاریخی ایران و عراق، چه عواملی موجب بهبود و گسترش روابط دو کشور طی سال­های 2013تا 2017 شده است؟ فرضیه پژوهش با بهره­گیری از چارچوب مفهومی «مرز نرم» اینگونه صورت‌بندی شده ­است: گسترش پیوندهای بین مردم ایران و عراق طی سال‌های 2003 تا 2017 که ناشی از هویت مذهبی مشترک است، موجب گسترش روابط دو کشور و تکوین «مرز نرم» بین آنها شده ­است. یافته‌های مقاله نشان می­دهد با سقوط صدام و به قدرت رسیدن شیعیان در عراق و محوریت قرار گرفتن مرجعیت، پیوندهای مذهبی بین شیعیان ایران و عراق گسترش یافته است؛ احساس تهدید مشترک هویتی در مقابل داعش، عبور گسترده مردم و کالاها  از مرزهای  دور کشور، بازسازی عتبات عالیات، راهپیمایی میلیونی زائران شیعه در اربعین حسینی از دیگر عوامل نزدیکی دو کشور می‌باشد. داده­های این مقاله از منابع کتابخانه­ای و میدانی گردآوری واستخراج و با روش توصیفی- تحلیلی بررسی شده ­­است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Formation of a Soft Border in the Relations between Iran and Iraq in the Post-Saddam Epoch

نویسنده [English]

  • Afsaneh Khosnamvang 2

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد

چکیده [English]

The purpose of this article is to analyze the relations between Iran and Iraq after the fall of Saddam. the main question is: Despite the wide-ranging and historic differences between Iran and Iraq, What contributed to the improvement and expansion of bilateral relations between 2013 and 2017?The research hypothesis has been formulated using the "soft border" conceptual framework: "The expansion of ties between the people of Iran and Iraq over the period from 2003 to 2017, which results from a common religious identity, has increased the ties between the two countries and the development of a "soft border" between them. "The findings of the paper indicate thatwith the fall of Saddam and the rise of Shiites in Iraq, and the centralization of Marjaeit, the religious ties between the Shiites of Iran and Iraq have expanded; The findings of this paper are gathered from library and field resources and analyzed through descriptive-analytic methods.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : '' Shiite ''
  • '' soft border ''
  • '' Iran ''
  • '' Iraq ''
  • '' identity ''
الف- فارسی
-     آجودانی، ماشاالله، (1382)، مشروطه ایرانی، تهران: اختران.
-    آدمی، علی؛ ابراهیمی­پور، حوا، (1393)، «جایگاه شیعیان در ساختار سیاسی جدید عراق»، فصلنامه شیعه‌شناسی، تابستان، سال دوازدهم، شماره 46.
-    «آمار زائران اربعین حسینی از سال ۹۰ تا ۹۶»، زمان دسترسی1/8/1397، باشگاه خبرنگاران جوان، https://www.yjc.ir/fa/news/6316253.
-    «ابتکارات مختلف برای جذب نذورات به عتبات عالیات»، زمان دسترسی 28/7/1397، خبرگزاری فارس نیوز، https://www.farsnews.com/news/13960129000602 .
- ابوالحسن شیرازی، حبیب­اله و طارمی، کامران، (1384)، نقش گروه‌های معارض در روابط ایران و عراق، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-    ابوطالبی، مهدی، (1387)، «مشروطه‌خواهان مشروعه‌ساز، همراهی و همدلی علمای مشروطه‌خواه نجف با شیخ فضل الله نوری»، فصلنامه پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی، بهار، سال چهارم، شماره 12.
- احمدی،کوروش، (1384)، شورای امنیت سازمان ملل و مسئله خلع سلاح عراق، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی امور خارجه.
- اراکی، محسن، (1392)، دوره­ها و پیشگامان بیداری اسلامی معاصر، ترجمه محمد مقدس، قم: ادیان.
- ارجینی، حسین، (1389)، «جایگاه اصل حمایت از مستضعفان و مظلومان در روابط خارجی دولت اسلامی»، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، بهار، سال هفتم، شماره20.
-    اسپوزیتو، جان، ال، (1382)، انقلاب ایران و بازتاب جهانی آن، ترجمه محسن مدیرشانه چی، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
- الگار، حامد، (1369)، دین و دولت در ایران- نقش عالمان در دورهی قاجار، تهران: توس.
- بنی سلیم، محمد، (1386)، «برخی جریان­های دگراندیش در عصر پهلوی»، فصلنامه تاریخ، سال دوم، شماره6.
- بهزادی، محمدحسین، (1393)، «وحدت اسلامی از منظر امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری»، فصلنامه حبل المتین، تابستان، سال سوم، شماره 7.
-   «پیاده‌روی اربعین از نگاه آمار»، زمان دسترسی 20/8/1397، پایگاه خبرگزاری ایسنا، https://www.isna.ir/news/97081205810.
- پیردشتی، حسن و کمری، مریم، (1394)، «مفهوم مرز و سرحد و سیر تحول آن»، فصلنامه رشد آموزش جغرافیا، پاییز، دوره سی­ام، شماره1.
- تاجیک، محمدرضا، (1382)، تجربه­ بازی سیاسی در میان ایرانیان، تهران: نشر نی.
- تلاشان، حسن، (1389)، «دورنمای ژئوپلیتیک شیعه در عراق»، فصلنامه شیعه شناسی، پاییز، سال هشتم، شماره 31.
-    جعفری، علی اکبر و رستمی، ملیحه، (1395)، «بازتاب و الگوهای صدور انقلاب اسلامی در کشورهای منطقه غرب آسیا، مطالعه موردی عراق»، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، بهار، سال سیزدهم، شماره44.
-    حاتمی، علی، (1388)، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، قم: موسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان.
- حافظ­نیا، محمدرضا و جان­پرور، محسن و مجتهدزاده، پیروز، (1387)، «تأثیر جهانی شدن بر ماهیت مرزها»، زمستان، دوره چهاردهم، شماره 3.
- حافظ­نیا، محمدرضا، (1383)، «تحلیل کارکردی مرز بین­المللی: مرز ایران و افغانستان»، فصلنامه مدرس علوم انسانی، زمستان، دوره­ 8، شماره4.
- حائری، عبدالهادی، (1364)، تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، تهران: امیر کبیر.        
-    حیدری، محمدرئوف، (1389)، «جهانی شدن و تحول کارکرد مرزها»، فصلنامه سیاست خارجی، بهار، سال بیست و چهارم، شماره 1.
- خواجه سروی، غلامرضا و بهرامی، سمیه، (1392)، «بررسی روابط ایران و عراق براساس گفتمان ایران هراسی»، فصلنامه پژوهش­های سیاسی جهان اسلام، زمستان، سال سوم، شماره 4.
-    «دیدار رئیس سازمان بازسازی عتبات عالیات و رئیسی تولیت آستان قدس رضوی» ، زمان دسترسی 18/7/1397، http://www.atabatkh.com/ .
- رضوی زاده، ندا، (1396)، «ادراک و تجربه­ زیستی زائران پیاده­ ایران در اربعین»، فصلنامه مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، زمستان، دوره ششم، شماره 4.
-    زرگرباشی، روح الله و خدائی، مجتبی، (1396)، «الگوی تصمیم‌گیری فراسرزمینی مرجعیت»، فصلنامه مطالعات فرهنگ ارتباطات، تابستان، دوره هجدهم، شماره 38.
-    سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، (1395)، منتخب آمارهای گردشگران بین‌المللی ایران، معاونت گردشگری، دفتر برنامه‌ریزی و حمایت از توسعه گردشگری،  فروردین.
-    سازمان میراث فرهنگی، جهانگردی و صنایع دستی، (1397)، آمار ورود گردشگران خارجی در 7 ماه نخست سال اعلام شد/ عراقی‌ها در صدر، قابل دسترسی در http://www.mcth.ir/news/ID/38917.
-    سنایی، اردشیر و کاویانپور، مونا، (1395)، «ظهور داعش و تأثیر آن بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات روابط بین­الملل، تابستان، سال نهم، شماره 31.
- سهرابی، محمد، (1396)، «تهاجم نظامی آمریکا به عراق و تأثیر آن بر امنیت جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات روابط بین­الملل، زمستان، سال دهم، شماره 38.
- شبکه خبر (1398)، افزایش سفر عراقی‌ها به ایران، قابل دسترسی درhttps://www.irinn.ir/fa/news/705192.
- شمیم، علی­اصغر، (1387)، ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران: بهزاد.
- شیرخانی، علی و رضایی، مرتضی، (1390)، «نقش روحانیت در انقلاب مشروطه»، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، تابستان، سال هشتم، شماره 25.
- غفاری هشتجین، زاهد و حیدرخانی، هابیل، (1394)، شیعیان عراق پس از صدام، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-    فراهانی، حسن، (1384)، «انگلیس و جنبش استقلال‌طلبی شیعیان (1924-1914م)»، فصلنامه مطالعات تاریخی، سال پنجم، شماره 20.
-    فولر،گراهام، (1393)، قبله عالم: ژئوپلیتیک ایران، تهران: نشر مرکز.
-    فهدنفیسی، عبدالله، (1364)، نهضت شیعیان در انقلاب اسلامی عراق، ترجمه کاظم چاپچیان، تهران: امیرکبیر.
- قربانی شیخ نشین، ارسلان و بشیری، سعید و علیزاده، جواد، (1394)، «نقش مرجعیت آیت الله سیستانی در روند دولت­سازی در عراق پس از سقوط صدام»، پژوهشنامه روابط بین‌الملل، تابستان، دوره هشتم، شماره 30.
- قوام، عبدالعلی و زرگر، افشین، (1389)، دولتسازی، ملت­سازی و نظریههای روابط بین­الملل، تهران: واحد علوم و تحقیقات تحقیقات.
- کریمی، سحر، (1394)، «نحوه و چگونگی شکل­گیری گروه­های تروریستی (بررسی موردی دولت اسلامی عراق و شام)»، ماهنامه پژوهش سال، زمستان، شماره 2.
-    کامروا، مهران، (1388)، خاورمیانه معاصر: تاریخ سیاسی پس از جنگ جهانی اول، ترجمه محمدباقر قالیباف و سیدموسی پورموسوی، تهران: قومس.
-    «کربلا منتظر ماست بیا تا برویم»، زمان دسترسی 1/7/1397، سایت دفاع مقدس، http://defamoghaddas.ir/fa.
-    «گزارش شکست داعش در عراق»، زمان دسترسی 1/8/1397، پایگاه خبرگزاری مشرق نیوز، https://www.mashreghnews.ir/news/317372 .
 «گزارش نیویورک تایمز/ سقوط صدام باعث روانه شدن سیل ایرانی‌ها به عراق برای زیارت عتبات عالیات شده است»، زمان دسترسی 10/7/1397، پایگاه خبرگزاری ایسنا، https://www.isna.ir/news/8207-06240.
- منتظری مقدم، حامد و احمدی، آیت­الله، (1394)، «مناسبات اجتماعی شیعیان عصر حضور در تعامل با امام معصوم»، فصلنامه شیعه­شناسی، تابستان، دوره 13، شماره 50.
-    نجفی، فیروز، (1386)، «تأثیر انقلاب اسلامی بر جنبش شیعیان عراق»، پژوهش­نامه تاریخ، بهار، سال سوم، شماره 10.
- نورائی، مرتضی و معینی، مینا، (1396)، «بررسی مسائل و مشکلات زوار ایرانی در زیارت عتبات عالیات در فاصله سال­های 1920-1900 م»، فصلنامه جستارهای تاریخی، پاییز و زمستان، سال هشتم، شماره 2.
- واعظ، نفیسه، (1394)، «بررسی تأثیر سفرهای زیارتی بر سیاست منطقه­ای و روابط جمهوری اسلامی ایران با عراق نوین»، بهار، فصلنامه شیعه‌شناسی، دوره 13، شماره 50.
- مصاحبه با سمیر علیوی تالی عباس در تاریخ 18/8/1396.  
- مصاحبه با اعظم فرخی در تاریخ 15/8/1396.
- مصاحبه با سید علی حسینی در تاریخ 15/8/1396.
- مصاحبه با سید محمد موسوی در تاریخ 18/3/ 1396
- مصاحبه با سید محمد موسوی در تاریخ 23/4/1397.
- مصاحبه با کرار مهدی حمد در تاریخ 18/8/1396.
- مصاحبه با محمد عزیزپوریان در تاریخ25/3/97.
- وزارت صنعت،  معدن و تجارت، ( 1397)، گزارش عملکرد تجارت خارجی کشور سال 1397، سازمان توسعه تجارت ایران،  دفتر برنامه ریزی تجاری،  گزارش آمار،  شماره 12.
 
ب- انگلیسی
-       Definition of 'Soft Border', available at: https:// www. Collins Dictionary. com/ dictionary/english/soft-border.
 -       Janparvar, Mohsen, )2017(, “Explain and Leveling Basic Dimensions of Border Studies”, Geopoliticaric Quarterly, Vol. 12, No. 4.
 -       Koithara, Verghese, (2005), “Soft Border Approach in Kashmir: How It Can be Made to Work”, Economic and Political Weekly, Vol. 40, No. 18.
 -       Mostov, Joulie, )2008(, “Soft Borders Rethinking Sovereignty and Democracy”, Printed in the United States of America.
 -       Nader, Alireza, )2015(, “Irans Role in Iraq, Room for U.S. Cooperation?”, RAND Corporation.
 -       UNCHR and Altai Consulting,) June 2009), “Research Study on Cross Border Population Movements between Afghanistan and Pakistan”, available at: http:// www. unhcr.org/4ad448670.pdf.
 -       Webber, Annette, (2012), Boundaries with Issues: Soft Border Management as a Solution? Perspective, FES Eastern Africa. Available At: https://library.fes.de/pdf-files/iez/08869.pdf.