نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• علی ایمانی ¹
• ابوالفضل دلاوری ²

¹ دانشجوی دکتری گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

² دانشیار گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

چکیده

نهضت مشروطه‌ (۱۲۸۵–۱۲۹۰ ش) مهم‌ترین تجلی مدرنیته سیاسی در ایران بود. در این جنبش، مفاهیمی چون حق حاکمیت سیاسی مردم، عقلانیت سیاسی، قانون و حقوق فردی را که پیش‌تر در آثار محدود نخبگان و مصلحان مطرح بود، وارد عرصه سیاست شد و مبنای تأسیس نهادها و نظم جدید قرار گرفت. با این حال اهداف نهضت در زمینه توسعه نظم سیاسی مدرن و ارتقای ارزش‌های مردم‌سالارانه حاصل نشد.

این پژوهش می‌کوشد علل ناکامی پروژه مدرنیته سیاسی ضمن تمرکز بر شکاف میان وجه انتزاعی و تجسم نهادی آن بررسی کند. رویکرد پژوهش تحقیق تفسیری-تاریخی و روش آن تحلیل محتوای کیفی است. مطالعه با مقایسه‌ی مفهوم‌پردازی مؤلفه‌های نظری مدرنیته سیاسی در اندیشه پیشگامان مشروطه و انعکاس آن‌ها در قانون اساسی و متمم انجام می‌شود.

یافته‌ها نشان می‌دهد مدرنیته سیاسی در سطح نظری، تحت تأثیر چالش‌های فکری و شرایط جامعه ایرانی، صورت‌بندی خاصی یافت. در سطح نهادی نیز مؤلفه‌های آن با تعدیل‌های گسترده روبه‌رو شد. به بیان دیگر، اصول مدرنیته سیاسی وارد ساختار حقوقی-سیاسی ایران شد، اما در مواجهه با مرجعیت ریشه‌دار مذهب و سلطنت دچار استحاله‌هاشد. این شکاف میان ساحت نظری و حقوقی، به تناقضات ساختاری، بحران سوژگی سیاسی، و ناتمام ماندن پروژه مشروطه انجامید و میراثی از چالش‌های پایدار بر جای گذاشت.

کلیدواژه‌ها

• مدرنیته سیاسی
• نهضت مشروطه
• حاکمیت مردمی
• عقلانیت سیاسی
• حقوق فردی

موضوعات

• علوم سیاسی

عنوان مقاله [English]

Problematized Modernity: An Analysis of the Gap between Idea and Institution in the Constitutional Era

نویسندگان [English]

• ali imani ¹
• abolfazl delavari ²

¹ PhD Student, Department of Political Science, Faculty of Law and Political Sciences, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran.

² Associate Professor, Department of Political Science, Faculty of Law and Political Sciences, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran.

چکیده [English]

The Constitutional Revolution (1906–1911), as the most significant manifestation of political modernity in Iran, introduced concepts such as popular sovereignty and the rule of law. However, it failed to create stable political structures. This research addresses the central question: Why did the institution-building project of political modernity during the Constitutional era lead to a contradictory and crisis-ridden structure, rather than an efficient order?



Adopting a conceptual framework of the "universal and particular aspects" of modernity, this article employs a two-level, qualitative-interpretive comparative analysis. The study compares the idealized "understanding" of three key components—self-foundational rationality, individual rights, and popular sovereignty—as held by prominent intellectuals, with the concrete "institutionalization" of these concepts within the text of the Constitution and its supplement.



The principal finding is that political modernity in Iran manifested as a "contradictory synthesis." The root of this phenomenon was an unresolved "epistemological tension" between the foundations of modern "self-foundational rationality" and "traditional-religious authority," a tension directly institutionalized within the Constitution. The research concludes that this inharmonious and contradictory order was not a "failure" of modernity, but the "particular aspect" and the concrete form of its realization in Iran, which became the source of future structural instabilities in Iran's political sphere.

کلیدواژه‌ها [English]

• Political Modernity
• Constitutional Revolution
• Popular Sovereignty
• Political Rationality
• Individual Rights