نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری علوم سیاسی دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

تحول گفتمان‌های هویتی به تشدید منازعات نخبگان سیاسی منجر می­شود. پرسش این است که «تحول گفتمان هویتی بازگشت به خویشتن، چه تغییراتی در منازعات میان نخبگان سیاسی در ج.ا.ا در بازه زمانی 1376-1398 ایجاد کرده است؟». فرضیه این است که با ظهور گفتمان هویتی تطبیق‌گرای روشنفکران دینی و تأثیرپذیری بخشی از نخبگان سیاسی چپ از آن، با کاهش همبستگی ساختاری و ارزشی نخبگان سیاسی، منازعات بلوک‌های نخبگانی در ج.ا.ا برون‌گفتمانی، فزاینده و متکثر شده است. برای تبیین سازکار علی میان متغیرها روش تحقیق در شباهت­های ساختاری بکار رفته و برای تشریح رابطه علت و معلول این سازکار تشریح شده است. نتایج نشان می­دهد که با ظهور گفتمان هویتی تطبیق‌گرا، منازعات میان نخبگان سیاسی بر محور این مسائل متمرکز شده است: نگرش به انقلاب اسلامی و فلسفه­ وجودی آن، کیفیت حل مشکلات کشور و تحقق پیشرفت، جهت‌گیری نسبت به نظام بین‌الملل و مدیریت مسائل فرهنگی. تفاوت در ادراک از این مسائل دوقطبی نوین، تکامل‌گرا- عدالت‌گراـ درون‌گراـ حفظ‌محور در حوزه روابط خارجی و حداکثرگرا در حوزه فرهنگی در مقابل، قطب ترمیدوری‌ـ آزادی‌خواه‌ـ برون‌گراـ بسط‌محور در حوزه روابط خارجی و حداقل‌گرا در حوزه فرهنگی را شکل داده که بعد از حوادث سال 1388 بر ابعاد آن افزوده شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Identity Discourses and Political Elites’ Conflicts in the Islamic Republic of Iran During 1997–2019

نویسندگان [English]

  • Noorollah Gheisari 1
  • Mostafa Ghorbani 2

1 Assistant Professor, Political Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran

2 Ph.D Student, Political Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran

چکیده [English]

Introduction     Identity discourses play a critical role in defining the self and the other, as well as the relationship between the two. Political actors use these discourses to determine their alliances and rivalries, making them a significant factor in political conflicts. In Iran, following the Islamic Revolution, conflicts among the political elites were minimal as long as they shared a common identity discourse. However, the emergence of adaptionist identity discourse of religious intellectuals replaced the return-to-self discourse, and had influence on some Left-leaning political elites, leading to fundamental changes in political conflicts. The previous research on political conflicts in Iran has largely overlooked the fundamental role of identity discourses in shaping conflicts among political elites. Therefore, this study aimed to analyze the impact of identity discourses on the conflicts among political elites in the Islamic Republic of Iran during 1997–2019.  Theoretical Framework
     This research intended to examine the mechanism by which the evolution of identity discourses has influenced the conflicts among political elites in the Islamic Republic of Iran. Concerning the theoretical framework, the study employed the discourse theory of Laclau and Mouffe and the theory of the elite proposed by Lowell Field, John Higley, and Michael Burton. 
Resarch Methodology                       
    The research methodology involved identifying structural similarities and providing causal explanations to explain the relationship between the variables.
 Conclusions     The research findings indicated that the emergence of adaptionist identity discourse of religious intellectuals and its influence on some Left-leaning political elites (modern Leftists) led to a decrease in structural and value convergence among political elites in the Islamic Republic of Iran. As a result, conflicts among elite blocs during the period under study became more frequent, intense, and multifaceted, extending beyond the realm of discourse. In the adaptionist identity discourse of religious intellectuals, the central signifier, self, other, and the mechanism of othering underwent significant changes, compared to the identity discourse of the return-to-self, and influenced the modern Leftists. As a result, they defined a new movement identity for themselves and questioned not only the rival elite but also the value of existing institutions at the level of governance system. The emerging stances were influenced by the identity discourse of religious intellectuals accepted by some political elites, resulting in the transformation of othering mechanisms. These changes had a profound effect on the previously united political elites, leading to a shift in their structural and value solidarity. Consequently, conflicts arose over the advancement of political Islam or democratization. The social base of the Leftists also underwent changes, shifting away from traditional and lower strata towards the urban middle class and forming political alliances with forces outside of political Islam, such as Freedom Movement. Meanwhile, the traditional right responded to the discursive and organizational changes of their rivals through similar reconstruction efforts, which in turn intensified the conflicts among elite blocs. As a result, the relations among political elites in the Islamic Republic of Iran became increasingly divided and intensified over time.     According to the analysis, the conflicts among political elites during 1997–2019 were centered on several key issues, including their attitude towards the Islamic Revolution and its existential philosophy, approaches to solving the country’s problems and promoting progress, orientation towards the international system, and management of cultural issues. Conflicts arose around these new bipolar issues, resulting in the formation of two opposing poles. One pole is characterized by evolutionist, justice-oriented, introverted, and conservative approach in foreign relations, while subscribing to maximalism in the sphere of culture. The other pole is thermidorian, libertarian, extroverted, and developmantalist in foreign relations, but with a minimalistic approach in the sphere of culture. The latter pole has grown in size following the events of 2009.      Given the identity-based and discursive nature of conflicts among political elites and factions in the Islamic Republic, as well as their links to social cleavages and foreign relations issues, it appears that a clear path to resolving these conflicts in the short term is unlikely. To address these conflicts, the first step is to reconstruct existing identity discourses in a way that preserves the core of Iranian identity while also taking into account the emerging needs of society and incorporating them into the articulation of the Iranian identity discourse. Other steps that could be taken include empowering political factions, viewing political activity as a professional rather than a seasonal or electoral activity, promoting interaction and dialogue among elites and factions to eliminate their stereotypical perceptions about each other, improving the quality of elite conflicts by focusing on the country’s priority issues, promoting localism and indigenous thinking to solve the country’s problems, limiting the radical factions and giving more weight to moderate and convergent factions, and strengthening the political training of elites and activists in political factions. These measures should be considered by both political factions and governance institutions.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Political Elites
  • Conflict of Political Elites
  • Identity Discourse
  • Structural Convergency
  • Value Convergency
- «اگر FATF تصویب نشود، مشکلات به قوت خودشان باقی خواهند ماند»؛ تاریخ آخرین مراجعه 20/08/1400، در: https://www.entekhab.ir.
- «حامیان علم‌الهدی به خیابان آمدند»؛ تاریخ آخرین مراجعه 22/08/1400، در: https://www.eghtesadonline.com.
- «مروری بر روزهای پر‌حادثه مجلس نهم؛ از یکشنبه سیاه تا سئوال از احمدی‌نژاد»؛ تاریخ آخرین مراجعه 29/06/1400، در: https://aftabnews.ir.
- «واکنش‌ توییتری‌ها به عطش تاجزاده برای مذاکره با آمریکا +تصاویر»، تاریخ آخرین مراجعه 20/08/1400، در: https://www.mashreghnews.ir.
 
 
- «وقتی زنان نمی‌خواهند وارد استادیوم والیبال شوند»، تاریخ آخرین مراجعه 29/06/1400، در: https://www.khabaronline.ir.
- امیری، جهاندار، (1386)، اصلاح‌طلبان تجدیدنظرطلب و پدرخوانده‌ها، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- باقی، عمادالدین، (1383)، جنبش اصلاحات دموکراتیک در ایران، تهران: سرایی.
- بروجردی، مهرزاد، (1377)، روشنفکران ایرانی و غرب، ترجمه جمشید شیرازی، تهران: فرزان روز.
- بشیریه، حسین، (1400)، دیباچه‌ای بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران دوره جمهوری اسلامی، چاپ نهم، تهران: نگاه معاصر.
- بودون، ریمون، (1396)، روش‌های جامعه‌شناسی، ترجمه عبدالحسین نیک‌گهر، چاپ سوم، تهران: علمی و فرهنگی.
- جلایی‌پور، حمیدرضا، (1381)(ب)، «دفاع از اهداف و راهبرد اصلاح‌طلبی»، مجله آفتاب، شماره 21، (آذر)، صص 30-10.
- جنکینز، ریچارد، (1381)، هویت اجتماعی، ترجمه تورج یاراحمدی، تهران: شیرازه.
- حجاریان، سعید، (1394)، «اولویت نرمالیزاسیون بر دموکراتیزاسیون»، ماهنامه سیاسی – فرهنگی اندیشه پویا، شماره 28، (شهریور)، صص43-39.
- حسینی‌زاده، سیدمحمدعلی، (1389)، اسلام سیاسی در ایران، چاپ دوم، قم: دانشگاه مفید.
- خاتمی، سیدمحمد، (1372)، بیم موج؛ تهران: مؤسسه سیمای جوان.
- داوری ‌اردکانی، رضا، (1357)، وضع کنونی تفکر در ایران، تهران: سروش.
- داوری ‌اردکانی، رضا، (1359)، فلسفه چیست؟تهران: فرهنگستان فلسفه ایران.
- داوری ‌اردکانی، رضا، (1393)، درباره غرب، چاپ سوم: تهران: هرمس.
- دلاوری، ابوالفضل، (1383)، «تحول منازعه‌ سیاسی داخلی؛ از عصر دولت – ملت تا عصر جهانی شدن»، پژوهش حقوق و سیاست، شماره 12.
- رسایی، حمید، (1380)؛ پایان داستان غم‌انگیز (جلد دوم)؛ تهران: کیهان.
- زاهدی، حسین، (1393)، «موافقان و مخالفان فیلترینگ»، پیوست، شماره 22.
 
 
- سرزعیم، علی، (1398)، پوپولیسم ایرانی؛ چاپ چهارم، تهران: کرگدن.
- سروش، عبدالکریم، (1366)، تفرج صنع (گفتارهایی در مقولات اخلاق و صنعت و علم انسانی)، تهران: سروش.
- سروش، عبدالکریم، (1373)(الف)، «معرفت؛ مؤلفه‌ ممتاز مدرنیسم»، کیان، شماره 20، صص 5-2.
- سروش، عبدالکریم، (1373)، قبض و بسط تئوریک شریعت، چاپ سوم، تهران: صراط.
- سروش، عبدالکریم، (1375)، فربه‌تر از ایدئولوژی، چاپ چهارم، تهران: صراط.
- سروش، عبدالکریم، (1385)، «خواب آشفته بازگشت به گذشته (گفتگو)»، بازتاب اندیشه، شماره 80، صص 937-929.
- سروش، عبدالکریم، (1386)، رازدانی و روشنفکری و دینداری، چاپ هفتم، تهران: صراط.
- سعیدی، مهدی، (1393)، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، قم: زمرم هدایت.
- سلطانی، سیدعلی‌اصغر، (1391)، قدرت، گفتمان و زبان(سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران)، چاپ سوم، تهران: نی.
- سلطانی، علی‌اصغر(1383)، «تحلیل گفتمان به مثابه نظریه و روش»، علوم سیاسی، شماره 23، صص 180-153.
- شادلو، عباس، (1386)، تکثرگرایی در جریان اسلامی، تهران: وزراء.
- شایگان، داریوش، (1373)، هانری کربن: آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی، چاپ دوم، ترجمه باقر پرهام، تهران: فرزان روز.
- شایگان، داریوش، (1374)، زیر آسمان‌های جهان (مجموعه گفتگوها با رامین جهانبگلو)، ترجمه نازی عظیما، تهران: فرزان روز.
- شایگان، داریوش، (1380)، افسون‌زدگی جدید: هویت چهل‌تکه و تفکر سیار، ترجمه فاطمه ولیانی، تهران: فرزان روز.
- شفیعی، محمود، (1389)، جامعه‌شناسی سیاسی ایران (مبتنی بر کنش ارتباطی)، تهران، دانشگاه امام صادق (ع).
- طالبان، محمدرضا، (1393)، روش‌شناسی مطالعه انقلاب با تأکید بر انقلاب اسلامی ایران، چاپ دوم، تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب.
 
- عصر نو، ش13 ،28/08/1384.
- عصر نو، ش75، 21/05/1387.
- علوی‌نیک، سلمان، (1399)، 8 سال بحرا‌ن‌آفرینی اصلاح‌طلبان؛ چاپ چهارم، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- غلامرضا کاشی، محمدجواد، (1379)، جادوی گفتار (ذهنیت فرهنگی و نظام معنایی در انتخابات دوم خرداد)، تهران: آینده‌پویان.
- فوزی، یحیی، (1399)، تحولات سیاسی اجتماعی در جمهوری اسلامی ایران 1396-1357،  تهران: سمت و شورای عالی انقلاب فرهنگی.
- قربانی، مصطفی، (1395)، ماندگاری انقلاب اسلامی در اندیشه مقام معظم رهبری، تهران: ناد جاوید.
- قیصری، نوراله، (1383)، «روشنفکران ایرانی و هویت (1)»، فصلنامه مطالعات ملی، سال پنجم، شماره 2، صص 199-240.
- قیصری، نوراله، (1388)، نخبگان و تحول فرهنگ سیاسی در ایران دوره‌ قاجار، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- کدیور، محسن، (1376)، نظریه‌های دولت در فقه شیعه، تهران: نی.
- کدیور، محسن، (1379)، دغدغه‌های حکومت دینی، تهران: نی.
- کرمی‌قهی، محمدتقی، (1391)، «تحلیل گفتمان سه برنامه توسعه با رویکردی به مسائل زنان و خانواده»، فصلنامه رفاه اجتماعی، دوره 4، شماره 13، صص 75-41.
- لیتل، دانیل، (1377)، تبیین در علوم اجتماعی، ترجمه عبدالکریم سروش، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
- ماهنامه علوم انسانی مهرنامه، (1394)؛ شماره 42؛ «سرداران و سیاستمداران»، صص 104-85.
- مجتهدشبستری، محمد، (1376)، ایمان و آزادی، تهران: طرح نو.
- مطهری، مرتضی، (1368)، جهاد، تهران: صدرا.
- مطهری، مرتضی، (1371)، خدمات متقابل اسلام و ایران، چاپ هیجدهم، تهران: صدرا.
- مطهری، مرتضی، (1375)، پیرامون انقلاب اسلامی، چاپ دوازدهم، تهران: صدرا.
- میرسلیم، مصطفی، (1384)، جریان‌شناسی فرهنگی بعد از انقلاب اسلامی ایران؛ تهران: باز.
 
- واحد پژوهش ‌انتشارات ‌روزنگار، (1380)، استیضاح در نظام سیاسی ایران، تهران: روزنگار.
- واعظی، محمود، جنتی، علی، کرباسیان، مسعود، (1393)، راهبرد سیاست خارجی برای ارتقای جایگاه اقتصادی جمهوری اسلامی ایران در شرایط جدید بین‌المللی، تهران: واحد انتشارات اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران.
- وبر، ماکس، (1368)، دانشمند و سیاستمدار، ترجمه احمد نقیب‌زاده، تهران: دانشگاه تهران.
- هوارث، دیوید، (1377)، «نظریه‌ گفتمان»، ترجمه سیدعلی ‌اصغر سلطانی، علوم سیاسی، سال اول، شماره دوم، پائیز، صص 183-156.
- یورگنسن، ماریان، فیلیپس، لوئیز، (1393)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه هادی جلیلی، چاپ چهارم، تهران: نی