نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار روابط بین‌الملل دانشگاه عالی دفاع ملی

2 دانش آموخته دکتری علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

تاریخ معاصر استان خوزستان در اثر وجود برخی مشکلات اقتصادی، زیست‌محیطی و فرهنگی در داخل و مداخلات تاریخی عوامل بیرونی با مسائل تجزیه­گرایی قومی، معضلات امنیتی و برخی جرائم و ناهنجاری­های سیاسی ـ اجتماعی پیوند خورده است. استمرار برخی معضلات داخلی و تبلیغات رسانه­ای جبهه­ عربی و فرامنطقه‌ای باعث تحریک و تهییج معترضان قومی و بدنبال آن پیوند تفکرات قومیت‌طلبی با اندیشه­های وهابیت و تکفیری­ها در مناطقی از این استان انجامید. بر این اساس هدف اصلی پژوهش؛ شناسایی مؤلفه‌های مؤثر در گرایش برخی جوانان شیعی اهواز به تفکرات سلفی- تکفیری و انجام رفتارهای تروریستی در بخش­هایی از این استان بود. پژوهش از نوع رویکرد کیفی و مبتنی بر نظریه‌ داده‌بنیاد انجام شد. جامعه­ آماری شامل جوانان گرایش یافته به تفکرات سلفی و صاحب­نظران مطلع در مورد مسئله بود که به شیوه هدفمند انتخاب و پس از 17 مورد مصاحبه عمیق، اشباع نظری حاصل گردید. در ادامه با تکیه ‌بر رویکرد نظام‌مند داده­بنیاد و فرآیند کدگذاری باز، محوری و گزینشی و الگوی پارادایمی تحقیق ترسیم گردید. نتایج و یافته‌های پژوهش حاکی از آن بود که مؤلفه‌های فرهنگی، اقتصادی، رسانه‌ای، جغرافیایی و بیرونی نقش اصلی و مؤلفه‌های روان‌شناختی و سیاسی نقش تسهیل­گر را در گرایش جوانان به این تفکرات بر عهده داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Sociological Explanation of the Effective Factors of the Tendency towards Salafism in Khuzestan Province; Case Study Youth of Ahvaz City

نویسندگان [English]

  • Abdolah Moradi 1
  • Seyed Zakaria Mahmoodi Raja 2

1 Assistant Professor of International Relation at Supreme National Defense University

2 Ph.D, Political Sciences, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran

چکیده [English]

The contemporary history of Khuzestan province is intertwined with issues such as ethnic segregation, security problems and some crimes and socio-political anomalies due to some economic, environmental, cultural and domestic problems as well as foreign historical interventions. The persistence of these internal problems, as well as the media propaganda of the Arab and trans-regional countries, has provoked the ethnic protesters, which has provided the ground for linking the thoughts of the ethnocentrists with the ideas of Wahhabism and Takfiri in parts of this province. The main aim of this research was to identify effective components in tendency of Shiite-youth towards Salafi-Takfiri thoughts in some parts of Khuzestan province. The research was a qualitative approach, conducting based on Grounded theory. Statistical population included people oriented to these thoughts and informed pundits who were purposefully selected. The results were obtained after17 deep interviews. Then, relying on a systematic data-based approach and open coding process, pivotal and selective, the paradigm model of the research was realized. The results and findings of the study indicated that cultural, economic, media, geographical and external components have played a major role and psychological and political components have played a facilitating role in the tendency of young people to these thoughts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Salafism
  • Takfiri
  • Ethnicism
  • Ahwaz Youth
  • Effective Factor
  • احمدی، محمدحسین، الوند، مریم، (1391)، «نقش قوم‌گرایی در ناآرامی‌های اجتماعی»، فصلنامه انتظام اجتماعی، دوره چهار، شماره دو، صص 152 ـ 189.
  • استروس، انسلم، کربین، جولیت، (1397)، مبانی پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریه­ زمینه‌ای، ترجمه ابراهیم افشار، تهران: نشر نی.
  • اعظم زاده، منصوره، بقالی، هاوژین، (1391)، «تحلیل جامعه‌شناختی سلفی‌گری به ‌مثابه یکی از منابع هویت‌ساز در کردستان ایران»، مجله جامعه‌شناسی ایران، سال ششم، شماره 2.
  • اقبال، حدیث، (1395)، «چارچوبی برای مطالعه دلایل ایجاد و گسترش اندیشه رفتار تروریستی (با تأکید بر داعش»، فصلنامه علوم سیاسی، سال دوم، شماره 3.
  • اکبری، حسین، فخاری، روح‌الله، (1396)، «نقش قومیت در رفتار انتخاباتی اجتماعات چند قومیتی (مورد مطالعه: شهرستان بجنورد)»، جامعه‌شناسی کاربردی، شماره 2.
  • آدمی، علی، مرادی، عبدالله، (1394)، «چیستی افراط‌گرایی در اسلام‌ سیاسی: ریشه‌های هویتی و کنش هنجاری»، پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، دوره 5، شماره 3.
  • برات فرجی و علی بختیارپور، (1386)، «ارزیابی رویکرد امنیتی جمهوری اسلامی ایران به قوم عرب و نقش آن در توسعه امنیت پایدار خوزستان»، فصلنامه امنیت پایدار، سال اول، شماره ۲ و ۳ .
  • البوطی، محمد سعید رمضان، (1375)، سلفیه: بدعت یا مذهب، ترجمه حسین صابری، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
  • بیژنی، علی، عزتی، عزت‌الله، (1387)، «کالبدشکافی گروه­های قومی در استان خوزستان»، فصلنامه جغرافیای سرزمین، سال پنجم، شماره 20.
  • برومند، عباس، (1392)، «جنبش‌های سیاسی خاورمیانه از سلفی‌گری تا نوسلفی‌گری»، مصاحبه با کارشناسان، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره 185.
  • پورامینی، محمدباقر، (1395)، بنیادهای تفکر سلفی، چاپ دوم، قم: انتشارات حوزه و دانشگاه.
  • پورززیتانی، شیدا، (1388)، بررسی هویت غالب در بین اعراب خوزستان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی.
  • پورسلیم، عباس، عارفی، محبوبه، فتحی، کورش، (1396)، «طراحی الگوی برنامه­ درسی تربیت شهروند جهانی در دوره ابتدایی نظام آموزشی ایران؛ مدلی برآمده از نظریه داده‌بنیاد»، فصلنامه اندیشه‌های نوین تربیتی، دوره 13، شماره 3.
  • پورکاظم، کاظم، (1384)، مدخلی بر شناخت قبایل و عشایر استان خوزستان، تهران: نشر أمه.
  • حق‌گو، جوان، (۱۳۹۳)، آمریکا و تجزیه‌طلبی قومی در ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  • حلبی، علی‌اصغر، (1382)، تاریخ نهضت‌های دینی ـ سیاسی معاصر، تهران: نشر زوار.
  • دانایی‌فرد، حسن، اسلامی، آذر، (1389)، کاربرد استراتژی پژوهشی نظریه داده‌بنیاد در عمل؛ ساخت نظریه بی‌تفاوتی سازمانی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق.
  • دانایی‌فرد، حسن، الوانی، سید مهدی، آذر، عادل، (1386)، روش‌شناسی پژوهش کیفی در مدیریت: رویکردی جامع، تهران: نشر صفار و اشراقی.
  • دلاوری، ابوالفضل، (1378)، بررسی ریشه‌های خشونت و بی‌ثباتی سیاسی در ایران، رساله دکتری، دانشگاه تهران.
  • رایش، والتر، (۱۳۸۱)، ریشه‌های تروریسم، ترجمه سیدحسین محمدی نجم، تهران: انتشارات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، دانشکده فرماندهی و ستاد.
  • رضازاده، اکبر، بایندور، ولی‌الله، (1396)، «قومیت و تأثیر آنها بر امنیت ملی»، فصلنامه دانش انتظامی، سال پنجم، شماره 3.
  • رضوانی، علی‌اصغر، (1389)،سلفی‌گری (وهابیت)، چ هفتم، قم: مسجد جمکران.
  • رضوی، رسول، جعفرزاده، مهدی، قاسمی، محمدرضا، (1398)، «آموزه شفاعت در میراث مکتوب مذهب شافعی و تبیین تمایز آن با دیدگاه سلفیان تکفیری»، فصلنامه پژوهش‌های مذاهب، دوره 6، شماره 11.
  • ساسانیان، سعید، (1396)، «عملیات روانی سایت العربیه بر عرب‌های خوزستان با تمرکز بر احساس محرومیت نسبی رفاه»، فصلنامه آفاق امنیت سال یازدهم، شماره سی و هشتم.
  • سیدنژاد، سیدباقر، (1391)، «جریان‌شناسی سیاسی سلفیت»، فصلنامه رهیافت سیاسی بین‌المللی، سال سوم، دوره 8.
  • شادلو، شیده، روشندل، جلیل، (1398)، «نقش عوامل انتزاعی و عینی در پدیده پان‌عربیسم در ایران در قبل و بعد از انقلاب اسلامی»، مجله تاریخ­نامه انقلاب، سال دوم، شماره 3.
  • عبدالله خانی، علی، (۱۳۸۶)، تروریسم شناسی، تهران: مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر.
  • عبدالملکی، سعید، (۱۳۹۴)، تحلیل روان‌شناختی پایه داعش، با تأکید۔ بر روان‌شناسی سیاسی، تهران: نشر علم.
  • علی بخشی، عبدالله، (1394)، جریان‌شناسی گروه‌های سلفی، جهادی و تکفیری، تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.
  • علیزاده موسوی، مهدی، (۱۳۸۹)، سلفیگری و وهابیت، جلد اول: تبارشناسی، چاپ دوم، تهران: دفتر تبلیغات اسلامی.
  • عنایت، حمید، (1372)، اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران: خوارزمی.
  • عوض پور، مهدی، اکوانی، حمدالله، میراجمدی، منصور، مختاری، علی، (1394)، «گفتمان سلفی معاصر در جهان عرب؛ زمینه‌های خیزش و منظومه معنایی»، فصلنامه رهیافت سیاسی بین‌المللی، سال هفتم، شماره 2.
  • فراستخواه، مقصود، (1396)، روش تحقیق کیفی در علوم اجتماعی با تأکید بر نظریه‌ داده‌بنیاد، تهران: نشر آگاه.
  • فرمانیان، مهدی، (1388)، «گرایش‌های فکری سلفیه در جهان امروز»، فصلنامه مشکوت، شماره 104.
  • قوام­آبادی، محمدغلام، مرتضوی­نژاد، سید مهدی، نوروزی، سمیه، جوادی، مجتبی، نانی، سعید، عبدالحسین­زاده، محمد، (1394)، «الگوی مرجعیت علمی در جمهوری اسلامی ایران بر اساس بیانات رهبری»، فصلنامه مطالعات راهبرد بسیج، سال هجدهم، شماره 68.
  • قیصری، نورالله، (۱۳۸۱)، قومیت عرب خوزستان و هویت ملی ایران، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
  • کرسول، جان دبیلو، (1398)، طرح پژوهش: رویکرد کیفی، کمی و ترکیبی، ترجمه علیرضا کیامنش، تهران: جهاد دانشگاهی.
  • کریم زاده، علی، (1389)، چالش‌های هویتی و تأثیر آن بر امنیت جمهوری اسلامی ایران؛ با نگاهی به استان خوزستان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی.
  • کلارک، ویکی پلانو، کرسول، جان دبیلیو، (1390)، روش‌های پژوهش ترکیبی، مترجمان علیرضا کیا منش، جاوید سرایی، تهران: آییز.
  • گر، تدرابرت، (۱۳۷۶)، چرا انسان‌ها شورش می‌کنند، ترجمه علی مرشدی‌زاد، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
  • گودرزی، حسین، (1384)، جامعه‌شناسی هویت در ایران، تهران: موسسۀ مطالعات ملی.
  • لوهلکر، رودیگر، (1397)، سلفی­ها، ترجمه علی عبدالهی، تهران: نشر کوله‌پشتی.
  • محمدی ده­چشمه، مصطفی، (1394)، «بنیان‌های ژئواستراتژیک امنیت در استان خوزستان»، همایش راهبرد پایدار.
  • محمودی­رجا، سید زکریا، (1399)، شناسایی عوامل مؤثر بر گرایش به سلفی‌گری در استان خوزستان؛ رویکرد داده‌بنیاد (مورد مطالعه جوانان شهر اهواز)، طرح جایگزین خدمت بنیاد نخبگان در دانشگاه عالی دفاع ملی.
  • مطلبی، مسعود، (1387)، «جغرافیای سیاسی اقوام ایرانی»، فصلنامه زمانه، شماره 70.
  • میرزازاده، فرامرز، (1396)، اسلام انتقادی و سلفی­های جهادی، تهران: نقد فرهنگ.
  • نواح، عبدالرضا، نبوی، عبدالحسین، حیدری خیری، (1395)، «قومیت و احساس طرد اجتماعی، مخاطرات اجتماعی پیش‌رو (مورد مطالعه، قوم عرب شهرستان اهواز)»، مجله جامعه‌شناسی ایران، شماره 4.

References

  • Adami A, Moradi A, (2015), “The Quiddity of Extremism in Political Islam: Roots of Identity and Normative Action”, Quarterly Journal of Political Research in Islamic World, 5 (3). [In Persian]
  • Ahmadi, Mohammad Hossein & Elvand, Maryam, (2013), “The Role of Ethnocentrism in Social Unrest”, Social Order Quarterly, Volume Four, Number Two. [In Persian]
  • Akbari, H., & Fakhari, R, (2017), “The Role of Ethnicity in the Electoral Behavior of Multi-Ethnic Communities”, Journal of Applied Sociology, 28(2). [In Persian]
  • Al-Bouti, Mohammad Saeed Ramadan, (1375), Salafiyyah Heresy or Religion, Translated by Hossein Sabri, Mashhad: Islamic Research Foundation. Presss. [In Persian]
  • Avazpour, M., Mirahmadi, M., Akvani, H., & Mokhtari, A, (2015), “Contemporary Salafi Discourse in Arab World: The Emergence Context and Signification Constellation”, Political and International Approaches, 7(2). [In Persian]
  • Bernard, Haykel (2009), “On the Nature of Salafi Thought and Action”, In Global Salafism: Islam’s New Religious Movement, ed. Roel Meijer, London: Hurst.
  • Bijani, A., & Ezati, E. (2009), “Analyzing of Movement and Tribal Groups of Khozestan Province, Territory, 5(20). [In Persian]
  • Borum, Randy, (2004), Psychology of Terrorism, Tampa: University of South Florida.
  • Broumand, Abbas, (2012), “Political Movements in the Middle East from Salafism to Neo-Salafism”, Interview with Experts, Book of the Month of History and Geography, No. 185. [In Persian]
  • Creswell, J. W, (2005), Educational Research: Planning, Conducting, and Evaluating Quantitative and Qualitative Research (2nd edition), Michigan: Merrill.
  • Creswell, John W., (2018), Research Design: Qualitative, Quantitative and Mixed Approach, translated by Alireza Kiamanesh, Tehran: Academic Jihad Press. [In Persian]
  • Eghbal, H. (2017), “Providing A Framework to Study Causes of the Creation & SPread of Terrorist Thoughts & Behavior (Case Study: ISIS)”, Research Letter of Political Science, 12(3). [In Persian]
  • Enayat, Hamid, (1372), Political Thought in Contemporary Islam, Translated by Bahauddin Khoramshahi, Tehran: Kharazmi Press .[In Persian]
  • Farastkhah, Maqsood, (2016), Qualitative Research Method in Social Sciences with an Emphasis on Grounded Theory, Tehran: Aghah Press. [In Persian]
  • Farhāniyan, M, (2009), “The Intellectual Trends of Salafiyya in Today's World”, MISHKAT, 28(3). [In Persian]
  • Forrest, S, (2004), “Indigenous Identity as a Strategy for Cultural Security”, Conference Paper in Northern Research Forum Plenary on Security.
  • Glaser, Barney G, & Strauss, Anselm L, (1967), The Discovery of Grounded Theory: The Strategies for Qualitative Research, Chicago: Aldine.
  • Gudarzi, Hossein, (2004), Sociology of Identity in Iran, Tehran: National Studies Institute Press. [In Persian]
  • Halabi, Ali Asghar, (1382), History of Contemporary Religious-Political Movements, Tehran: Zovar Press. [In Persian]
  • Haron, Zulkarnain & Nordin Hussin, (2013), “A Study of the Salafi Jihadist Doctrine and the Interpretation of Jihad by al Jama'ah al Islamiyah”, Kemanusiaan Journal, Vol. 20, No. 2.
  • Kepel, Gilles, (2002), Jihad: The Trail of Political Islam, Massachuesetts: Harvard University Press.
  • Motalebi, Masoud, (2007), “Political Geography of the Iranian Ethnic”, s, Zamane Quarterly, No. 70. [In Persian]
  • Poursalim, A, arefi, & Fathi Vajargah, K. (2017), “Designing a Model for the Curriculum of Global Citizenship Education in Elementary Schools of Iran's Educational System: A Model Based on Grounded Theory”, The Journal of New Thoughts on Education, 13(3). [In Persian]
  • Sasanian, S. (2018), “The Psychological Operation of Al-Arabiya Website against the Arabs of Khuzestan Province Focusing on Relative Deprivation”, Scientific Journal of Security Horizons, 11(38). [In Persian]
  • Strauss, Anselm L & Corbin, Juliet M. (1998), Basics of Qualitative Research: Qrounded Theory Procedures and Techniques, SAGE Publications. [In Persian]