تمدن اسلامی در مراحل اولیه تکامل خود ضمن مرزبندی هویتی با کفار به‌عنوان دگر بیرونی، نگاهی توام با تساهل و مدارا نسبت به اهل کتاب، اقلیتهای دینی و قومی داشته است. اما به موازات زوال تمدن اسلامی و دورشدن از اسلام اصیل و مواجهه با غیریتهای بیرونی و مهاجمی مانند مغولان و صلیبیون و همچنین استیلای ترکان بر دستگاه خلافت و متعاقب آن، رواج رویکردهای قشری و متصلب از دین، نگرشهای تکفیریِ دگرستیز گسترش یافت. این رویکرد در ابتدا با هدف قراردادن دگر بیرونی، سختترین برخوردها را نسبت به آن از خود به نمایش گذاشت؛ اما در گذر زمان با تشدید اختلافات داخلی جهان اسلام، از دگرهای بیرون از دنیای اسلام به میان مذاهب اسلامی تغییر جهت یافت. در دوره معاصر نیز بنیادگرایانی مانند القاعده، طالبان، داعش و... با بهرهگیری از این ابزار، سختگیرانهترین و خشونت‌بارترین احکام را نسبت به مسلمانان، بویژه شیعیان صادر نمودهاند. دستاورد نوشتار پیشرو آن است که تکفیر، تباری تاریخی در جهان اسلام دارد. در ابتدا، دامنه آن بسیار تنگ و محدود به کفار حربی بود اما با رشد اندیشههای سلفی و بهرهگیری عامل خارجی از آن، نه تنها گسترش یافت بلکه به ابزاری در جهت حذف هویتهای رقیب تبدیل شد.
Genealogy of Xenophobia among Takfiri-Extremist groups: Transition from Other Transformation to Self-Transformation
چکیده [English]
Islamic civilization in its early days detected identity barriers with disbelievers as outsiders. Meanwhile, it showed tolerant and moderate attitude toward them. This factor led to spiritual extension and Islam durability among the residents of the Islamic newly conquered regions. But as Islamic civilization grew weak, getting away from original Islam and facing with external and aggressive otherness like Moguls, Crusaders and also dominance of Turks Caliphate System, extension of classes racked from Islam and xenophobic attitude among Takfiri group become widespread. This approach targeted outsiders from the beginning and represented the strictest treatment to them; but through time by with diversification of the derivations in Islamic world, Takfirist grew hostile toward other Islamic sects. In this paper we try to explain background of otherness and excommunication in the Islam world. It is elucidated that at the beginning the range of atheism and other definition was so narrow and restricted to Combat Unbelievers, but along with development of Salafi thoughts and using external factors, not only it was extended but it was turned into a tool for eliminating rival identities.
- ابراهیمی، نبی الله، ( 1392)، نوسلفی گری و جهانی شدن امنیت خاورمیانه، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
- ابن جوزی، عبدالرحمان بن علی، (1399)، مناقب الامام احمد بن حنبل، به کوشش عبدالله بن عبدالمحسن ترکی و علی محمد عمر، قاهره: مکتبه الخانجی.
- البهنساوی، سالم، (1388)، نقد و بررسی اندیشه تکفیر، مترجم: سالم افسری، تهران: انتشارات احسان.
- اسماعیلی، حمیدرضا، (1390)، القاعده از پندار تا پدیدار (بررسی خاستگاه القاعده، جایگاه آن در تحولات منطقه‌ای و تاثیر آن بر اسلام گرایی)، چاپ دوم، تهران: موسسه اندیشه‌سازان نور.
- اکرمی، موسی و اژدریان شاد، زلیخا، (1391)، «تبارشناسی از نیچه تا فوکو»، روششناسی علوم انسانی، بهار، سال 18، شماره 70 .
- امن خانی، عیسی؛ اسماعیلی، مراد و حسن پور، حسین، (1389)، «تبارشناسی شهرت خیام در غرب»، کاوشنامه، سال یازدهم، شماره 20.
- پاکتچی، احمد، (1367)، اندیشههای کلامی در سده نخست هجری، ضمن مقاله «اسلام» در جلد هشتم از دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، به کوشش کاظم موسوی بجنوردی و دیگران، تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
- تودنهوفر، یورگن، (1394)، نگاهی از درون به داعش: 10 روز در دولت اسلامی، تهران: انتشارات مهراندیش.
- دریفوس، هیوبرت و رابینو، پل، (1384)، میشل فوکو فراسوی ساختگرایی و هرمنوتیک، ترجمه حسین بشیریه، تهران: نی.
- رفیعی، محمد طاهر، (1393)، تاثیر تفکر جهادی عبدالله عزام در گسترش خشونتهای القاعده، «مجموعه مقالات کنگره جهانی جریانهای افراطی و تکفیری از دیدگاه علمای اسلام»، جلد اول، قم: دارالاعلام المدرسه اهل بیت.
- حسن ابراهیم، حسن، (1376)، تاریخ سیاسی اسلام، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: سازمان انتشارات جاویدان.
- خالدی، صلاح عبدالفتاح، (1999)، الشهید سید قطب من المیلاد الی الاستشهاد، دمشق: دارالکفر.
- خبرگزاری تحلیلی خبری الوقت، (1393)،رویکرد طالبان به شیعیان افغانستان، بیست و هفتم دیماه.
- خضری، احمدرضا، (1383)، تاریخ خلافت عباسی، چاپ چهارم، تهران: سمت.
- رفعت، سید احمد، (1991)، النبی المسلح: الرافضون، لندن: ریاض الریس لکتب و النشر.
- رزاقی موسوی، سید قاسم، (1393)، «مدارا با مخالف و مبارزه با معاند در سیره نبوی»، معرفت، بهمن، شماره 86.
- زرگرینژاد، غلامحسین، (1385)، تاریخ صدر اسلام (عصر نبوت)، چاپ چهارم، تهران: سمت.
- زیاده، نیکلا، (1351)، دمشق در عصر ممالیک،ترجمه جلال الدین اعلم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- سماوی، محمد، (1381)، مقتل الحسین، چاپ دوم، قم: دارانوارالهدی.
- شیرازی، محمد و آقا احمدی، قربانعلی، (1388)، «دیرینه‌شناسی فوکو به عنوان روشی در مقابل روشهای تاریخی متداول در علوم اجتماعی»، پژوهش‌نامه علوم اجتماعی، سال سوم، زمستان، شماره 4.
- صفی زاده، فاروق، (1392)، پیشینه سلفیگری و انحراف در اسلام، تهران: ایران جام.
- عدالت نژاد، سعید و نظام الدینی، سید حسین، (1390)، «سلفیان تکفیری یا الجهادیون: خاستگاه و اندیشهها»، تاریخ و تمدن اسلامی، سال هفتم، بهار و تابستان، شماره 13.
- غزالی، امام محمد، (بیتا)، اعترافات غزالی برگرفته از المنقذ من الظلال، ترجمه زینالدین کیائی نژاد، بیجا.
- فراستخواه، مقصود، (1377)، سرآغاز نواندیشی معاصر، چاپ سوم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- فرزانه پور، حسین، (1386)، تساهل و مدارا در اندیشهسیاسی اسلام، تهران: انتشارات صنم.
- فواد، ابراهیم، (1386)، «دیدگاه‌های متفاوت وهابیون افراطی، سنت‌گرا و میانه‌رو در مورد شیعیان: شیعه در نگاه وهابیون»، هفته‌نامه پگاه حوزه، ترجمه مهدی بهرام شاهی، شماره 226، چهار اسفند.
- فوکو، میشل، (1378)، معرفت و قدرت، ترجمه محمد ضمیران، تهران: هرمس.
- علیزاده موسوی، سید مهدی، (1389)، تبارشناسی وهابیت و سلفیگری، قم: معاونت فرهنگی و تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
ابتدای صفحه