نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشجوی دکتری علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد

3 گروه اقتصاد دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

رودخانه‌های مرزی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوارض طبیعی همواره منشأ اختلافات بسیاری در روابط بین دولت‌ها محسوب می‌شوند. رودخانه هیرمند به‌عنوان شریان اصلی دریاچه هامون، رودخانه مرزی ایران و افغانستان است که سبب بسیاری از مجادلات مرزی از ابتدای مرزبندی مشخص بین این دو کشور تا به امروز بوده است. عدم پایبندی افغانستان به قرارداد 1351 مبنی بر تأمین حقابه رودخانه هیرمند و به‌تبع آن، خشکی هامون به‌عنوان دریاچه‌ای که حیات سیستان به آن وابسته است، چالش‌های فزاینده‌ای را در منطقه سیستان رقم ‌زدهاست. از دیرباز مذاکرات مختلفی میان ایران و افغانستان درباره حقابه ایران صورت گرفته اما تا به امروز این مسئله معلق مانده است. در پژوهش پیش‌رو، نگارندگان قصد دارند به این پرسش پاسخ دهند که راهبردهای دیپلماسی تأمین حقابه رودخانه هیرمند میان ایران و افغانستان چه می‌باشد؟ در راستای پاسخگویی به این سؤال و در چارچوب نظریه بازی‌ها، در مرحله اول بایستی بحران آب هیرمند به‌عنوان اولویتی مهم در عرصه سیاست‌گذاری ایران قرار گیرد. سپس در فرآیند مذاکرات بین ایران و افغانستان و بر اساس دیپلماسی، عقلانیت بازیگران و اولویت‌ها و برداشت‌های آن‌ها، دسترسی افغانستان به بندر چابهار و تأمین حقابه هیرمند به‌عنوان نقطه تعادل و بهترین گزینه برای هر دو کشور برگزیده شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The mechanism of strategy for diplomacy water right Iran in Hirmand River

نویسندگان [English]

  • rohollah eslami 1
  • reza sarhadi 2
  • mehdi feizi 3

2 ferdowsi

3 ferdowsi

چکیده [English]

Border Rivers, as one of the most important natural terrain, are always the source of many differences in relations between states. The Hirmand River is the main artery of the Hamoon Lake, the borderline between Iran and Afghanistan, which has caused many border controversies between the two countries to this day. Failure of Afghanistan's to adhere to 1973 agreement to provide the water right of the Hirmand River, and hence the land of Hamoon, as a lake that Sistan's life is dependent on, has exacerbated the increasing challenges in the Sistan region. There has been a lot of negotiation between Iran and Afghanistan. Authors intend to answer the question of what are the strategies of diplomacy for providing the water right to the Hirmand River between Iran and Afghanistan. In the framework of game theory, in the first stage, the Hirmand Water Crisis should be considered as an important priority in the field of Iranian policy. Then, in the process of negotiations between Iran and Afghanistan based on diplomacy, the rationality of actors, Afghanistan’s access to the Chabahar port and the provision of the Hirmand water right as the point of equilibrium and the best option for both countries.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Water
  • Diplomacy
  • Helmand
  • Game Theory
  • Iran
الف- فارسی
-   احمدی، محمود، قویدل رحیمی، یوسف و درفشی، خه بات، (1391)، «تأثیر خشک‌سالی در امنیت مرزی منطقه سیستان طی سال‌های 1998 الی 2010»، همایش ملی شهرهای مرزی و امنیت، چالش‌ها و رهیافت‌ها.
-    اسنایدر، ریچارد، (1378)، «نظریه بازی‌ها و تحلیل رفتار سیاسی»، ترجمه علیرضا طیب، اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره 146- 145.
اداره کل بنادر و دریانوردی استان سیستان و بلوچستان، (22/6/1396)، «بازدید ژنرال زلمی ویسا والی قندهار افغانستان در راس هیأتی اقتصادی از طرح و توسعه بندر شهید بهشتی چابهار»، بازیابی شده در تاریخ 15 آذر 1397، قابل‌دسترسی در: .http://b2n.ir/42238
-    افشار سیستانی، ایرج، (1367)، «هیرمند بزرگ‌ترین رود فلات ایران»، رشد آموزش جغرافیا، شماره 14.
-    افشار سیستانی، ایرج، (1368)، «دریاچه هامون بزرگ‌ترین دریاچه آب شیرین فلات ایران»، رشد آموزش جغرافیا، شماره 17.
-   حافظ نیا، محمدرضا و دیگران، (1385)، «هیدروپلیتیک هیرمند و تأثیر آن بر روابط سیاسی ایران و افغانستان»، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، شماره 2.
-   خبرگزاری آوا، (۷ اسد ۱۳۹۵)، «کاهش تراز مالی تجارت افغانستان و پاکستان»، بازیابی شده در تاریخ 7 اسفند 1395، قابل ‌دسترسی در: http://yon.ir/DAply.
-   خبرگزاری ایسنا، (26/1/1397)، «کشته شدن دو سرباز پاکستانی در درگیری مرزی با نیروهای افغان»، بازیابی شده در تاریخ 26 فروردین 1397، قابل‌ دسترسی در: yon.ir/lhOKR.
-   خبرگزاری مشرق، (8/3/1396)، «سایه سدهای افغانستان بر اقتصاد ایران»، تاریخ آخرین دسترسی 25 آذر 1396، قابل ‌دسترسی در: yon.ir/f7vXLدهمرده، مجید و شهرکی، جواد، (1396)، «ارزیابی اقتصادی خسارات ناشی از خشکی تالاب هامون بر اکوسیستم گیاهی و جانوری تالاب»، تحقیقات اقتصاد کشاورزی، شماره 28.
-   سازمان جهاد کشاورزی استان سیستان و بلوچستان، «آمار و اطلاعات بخش کشاورزی استان»، بازیابی شده در تاریخ 13 آذر 1397، قابل‌دسترسی در:
http://www.sb-agrijahad.ir/portal/Home/Default.aspx?CategoryID=35bd58af-1f78-437a-b81f-91dbb80384cc.
-   سازمان منطقه آزاد تجاری صنعتی چابهار، (15/11/1396)، «شتاب تاجران افغانستان برای جایگزینی بندر چابهار به‌جای بنادر پاکستان»، بازیابی شده در تاریخ 15 آذر 1397، قابل‌دسترسی در:
http://www.cfzo.ir/index.php/ns/258.
-    سازمند، بهاره و یاری، مریم، (1395)، «چالش‌های هامون و راهبردهای نجات»، سیاست‌گذاری عمومی، شماره 2.
-   سایت مجلس شورای اسلامی، (16/2/1397)، «ارسال دو یادداشت اعتراض به افغانستان در پی تامین نشدن حقابه هیرمند»، بازیابی شده در تاریخ 13 آذر 1397، قابل ‌دسترسی در: .http://yon.ir/JpKmu
-    سوری، علی، (1386)، نظریه بازی‌ها و کاربرد اقتصادی، تهران: انتشارات نور علم.
-    سیف زاده، حسین، (1391)، مدرنیته و نظریه‌های جدید علم سیاست، تهران: انتشارات میزان.
-   ضیا توانا، محمدحسن و رحمانی فضلی، عبدالرضا و گنجی، گنجی، محمدحسین و اصغری لفمجانی، صادق، (1389)، «بررسی تطبیقی اثرات کاهش آب هیرمند بر فعالیت‌های کشاورزی در روستاهای سیستان»، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 71.
-    عبدلی، قهرمان، (1392)، نظریه بازی‌ها و کاربردهای آن (بازی‌های ایستا و پویا با اطلاعات کامل)، چاپ چهارم، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
-    فخاری، غلامرضا، (1371)، اختلاف دولتین ایران و افغانستان در مورد رود هیرمند، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
-    کوهستانی نژاد، مسعود، (1381)، «آب هیرمند مشکلی دیرین پاسخی نوین (1324- 30 شمسی)»، تاریخ روابط خارجی، شماره 10.
-    مجتهد زاده، پیروز، (1374)، «هیرمند و هامون در چشم‌انداز هیدرو پولیتیک خاور ایران»، اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره‌های 102- 101.
-    مجتهد زاده، پیروز، (1378)، امیران مرزدار و مرزهای خاوری ایران، ترجمه حمیدرضا ملک محمدی نوری، تهران: انتشارات شیرازه.
-   معصومی، مجید و دیگران، (1392)، «نقش ژئوپلیتیکی رودخانه و ژئواکونومی بازارچه مرزی در برقراری امنیت اجتماعی شهرستان هیرمند و روابط اقتصادی ایران و افغانستان»، پژوهشنامه جغرافیای انتظامی، سال اول، شماره 3.
-    منصوری، جمشید، (1364)، تالاب هامون پناهگاه حیات‌وحش هامون، تهران: سازمان حفاظت محیط‌زیست.
-    موسوی، صفدر علی، (1390)، «بررسی روابط سیاسی افغانستان و پاکستان در دوره آقای کرزای»، فصلنامه بلاغ، شماره 37.
-   موسی زاده، رضا و عباس زاده، مرتضی، (1395)، «ابعاد حقوقی بهره‌برداری از رودخانه هیرمند توسط ایران و افغانستان»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 93.
-    وحیدی، مهدی، (1385)، «تئوریزه کردن نظریه بازی‌ها در روابط بین‌الملل»، گزارش، شماره 182.
 
ب- انگلیسی
- fudenberg, Drew, Tirole, Jean, (1991), Game Theory, The М1Т Press, London.
 -  Huang, Qiming, (2010), Game Theory, Sciyo, India.
 - McIntyre, Owen, (2013), “Environmental Protection of International Watercourses under International Law”, Ashgate Publishing Ltd.
 - S. Ferguson, Thomas, (2014), Game Theory, Second Edition, UCLA.
 - Van dame, Eric, (2015), “Game Theory: Non Cooperative Games”, International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences, Tilburg University, Tilburg, The Netherlands.